Өндөр зэрэглэлийн, үнэтэй брэндээр өвч “тоноглож”, өглөөний нарнаас үдшийн бүрий хүртэлх хээнцэр төрх, тансаг амьдралын хэв маягаа нийгмийн сүлжээнд хуваалцан, нөлөөллөө бататгадаг үзэгдэл саяхныг хүртэл эрчээ авсан.
Цар тахал, хөл хорионы үеэр бүр ч гаарч, чамин, давилуун амьдрал, царайлаг сайхан зүсээ олон нийтийн сүлжээнд сурталчилж, хүмүүсийн анхаарлыг татан, хөрөнгийн эх үүсвэртэй болох хүсэлтний тоо борооны дараах мөөг шиг олшров. Сүүлдээ мэргэжил мэт ойлгогдож, тэд өөрсдийгөө төдийгүй нийгэм тэднийг нөлөөлөгч (influencer) хэмээн нэрийдэх болсон. Энэ нь даамжирсаар амьдрал нь ямар ч асуудалгүй, цаг үргэлж аз жаргал, өнгө мөнгөтэй байгаа мэт хийсвэр төрх нь хүмүүсийн сэтгэл зүйн эрүүл мэндэд ч нөлөөлөх болов. Их Британийн “University of Surrey” сургуулийн Эрүүл мэнд, сэтгэл судлалын хүрээлэнгийн доктор Брижет Диббээр ахлуулсан судалгааны багийнхан нийгмийн сүлжээ хэрэглэгчдийн сэтгэл зүй, эрүүл мэнд, сэтгэл ханамжид хэрхэн нөлөөлж буйг одоогоос зургаан жилийн өмнө судалсан байдаг. Цахим орчинд өдөрт 2-оос дээш цаг зарцуулдаг иргэд өөрийн биеийн жин, биеийн хэлбэр, амьдралын түвшнээ нөлөөлөгчидтэй харьцуулдаг нь тогтоогдсон байна. Улмаар нойргүйдэл, сэтгэл түгших өвчин, жингийн хэлбэлзэл, сэтгэлээр унах, стресстэх зэрэг шинж тэмдэг илэрч байжээ. Харин сүүлийн жилүүдэд бодит байдлаас хэт алсарсан энэ үзэгдэлд хүмүүс, ялангуяа залуучууд хэт автахаа больж, харин ч шүүмжилж эхлэв.
Үнэт зүйлийн үнэ цэн өсөв
Гоё сайханд татагдаж, өнгө мөнгөнд “хууртах” нь магад хүний төрөлх чанар. Энэ чанар дээр тулгуурлан бараа, бүтээгдэхүүнээ сурталчилж, борлуулах нь маркетингийн нэг арга. Ганган нөлөөлөгчид хүмүүсийг татаж, компаниуд тэдэнд хөрөнгө зарцуулж, борлуулалтаа өсгөх болсон нь ч эдгээртэй холбоотой. Гэхдээ дэлгэцээр үзэгдэх хөөрхөн төрх, чамин хэв маягаараа бусдыг татах нөлөөлөгчдийн цаг үе эцэслэх тал руугаа орж байна. Харин тааралдсан болгоныг сурталчилдаг биш үнэн, зөв мэдээлэл өгдөг, мэдлэгтэй, бусдын оюун, сэтгэл зүйд хөрөнгө оруулалт хийдэг, үнэн, шударга хүмүүс олны анхаарлыг татаж, итгэлийг нь хүлээх болжээ.
Нөлөөлөгчдийг дагагчдын тооноос нь хамаарч нано, микро, дунд, макро, мега гэж тав ангилдаг.
Нано инфлюнсер: 1000-10000
Микро инфлюнсер: 10000-50000
Дунд инфлюнсер: 50000-500000
Макро инфлюнсер: 500000-1000000
Мега инфлюнсер: +1000000
Саяхныг хүртэл компаниуд мега болон макро инфлюнсерүүдтэй хамтарч ажиллах хүсэлтэй байв. Учир нь тэдний сурталчилсан болгон сайн борлуулагддаг бөгөөд зар сурталчилгаа хийх хөлс нь ч дагагчийн тооноос хамааран өндөр байсан. Харин сүүлийн жилүүдэд мега нөлөөлөгчдийн хүч суларч, хэрэглэгчид тэднээс татгалзаж эхэлжээ. АНУ-ын Нью-Йорк хотод төвтэй “Ypulse” судалгааны байгууллагын явуулсан судалгаагаар 13–39 насны залуусын 65 хувь нь олон дагагчтай нөлөөлөгчдөөс илүүтэйгээр цөөн, тодорхой хүрээний дагагчтай, аль нэг чиглэлээр мэргэшсэн контент бүтээгчдийн зөвлөмжийг илүүд үздэг болсон нь тогтоогдсон байна. Энэ нь мега нөлөөлөгчдийн нөлөө буурч, микро инфлюнсерүүд “үнэд орох” болсныг илтгэж байгааг судалгааны багийнхан онцолжээ. Түүнчлэн судалгаанд оролцогчдын 61 хувь нь зар сурталчилгааны агуулга бүхий хэт олон контент нийтэлдэг бол тухайн нөлөөлөгчид итгэх итгэл нь буурдаг гэж хариулжээ. Улмаар 78 хувь нь нийгмийн сүлжээнд сурталчилсан бүтээгдэхүүнээс илүүтэйгээр найз нөхдийнхөө зөвлөгөө, туршлагад үндэслэн худалдан авалтын шийдвэр гаргадаг болохоо илэрхийлсэн байна. Бичил нөлөөлөгчид хүмүүст танил шиг нь дотно сэтгэгдэл төрүүлдэх нь элбэг. Мөн тэдний олонх нь аль нэг чиглэлээр мэргэшсэн, боловсрол, мэдлэг өндөр байдаг тул хэрэглэгчид санал болгосон бүтээгдэхүүнийг нь мэргэжилтний зөвлөгөө гэж итгэх, худалдан авалт хийх магадлал өндөр. Энэ талаарх өөр нэг судалгааг Nielsen Holdings компани хийсэн байна. Тэдний судалснаар хүмүүсийн 90 орчим хувь нь олон дагагчтай, гоё, ганган нөлөөлөгчид бус хувь хүн эсвэл мэргэжилтний зөвлөгөөнд итгэдэг болох нь тогтоогджээ.
Deinfluencing буюу татгалзах хөдөлгөөн
Маркетингийн зах зээлийн чухал хэсэг яах аргагүй нөлөөлөгчид. Гэхдээ зөвхөн дагагчийн тоог л чухалчилдаг байсан цаг хувирч, үзэгч, хэрэглэгчид тэднээс ёс зүй, үнэт зүйл, мэдлэг боловсрол гэхчлэн өөрчлөлт, өсөлтийг шаардах болжээ. Starcom Media компанийн “InfluenceMe” 2024 судалгааны мэргэжилтэн Мирела Эначе энэ талаар “Өмнө нь маркетингийн кампанит ажилд нөлөөлөгчийг оролцуулах нь л хүмүүсийн анхаарлыг татаж, борлуулалтыг өсгөхөд хангалттай байсан. Одоо бол брэндтэй нийцсэн, ёс зүйтэй нөлөөлөгчдийг сонгох, тодорхой зорилгод нийцсэн бүтээлч үзэл баримтлалыг бий болгох нарийвчилсан стратеги чухал юм” хэмээсэн байна. Эндээс хүмүүс гоё сайхан байдал, тансаг хэв маягаа харуулаад л олны анхаарлыг татдаг үе улирч байгааг харж болохоор байна. Түүгээр ч зогсохгүй хуурамч гоё сайхан байдлаараа олны анхаарлыг татдаг нөлөөлөгчдийн эсрэг хөдөлгөөн ч өрнөөд эхэлжээ. Тодруулбал, цахим нөлөөллийн маркетингийн эсрэг “Deinfluencing” хөдөлгөөн дэлхий дахинаа өрнөж эхэлсэн бөгөөд энэ нь нөлөөлөгчдийн сурталчилсан бүтээгдэхүүнийг авах бус худалдан авалт хийхээс татгалзахыг уриалах үзэгдэл юм. Улмаар хэрэглэгчид нөлөөлөгчдийн сурталчилсан бараа, таваарыг нийгмийн сүлжээнд нийтэлж, хуваалцахдаа “Энэ бүтээгдэхүүнийг авалгүй өнгөр”, “Энэ брэндийн нэр хүнд, чанар хэтрүүлэгтэй”, “Сошиалд сурталчлагдаж байгаа шиг биш” гэхчлэн өөрсдийн сэтгэгдэл, туршлагыг бичээд, “Deinfluencing” гэж хаштаг хийж нийтэлдэг болжээ.
Маркетингийн зах зээл судлаачид энэ үзэгдэл яагаад бий болсныг шинжилсэн байна. Улмаар хэт их зар сурталчилгаанаас хүмүүс залхсан, хэрэглэгчид илүү хэрсүүжсэн, нөлөөлөгчдийн санал болгосон бүтээгдэхүүн хэрэглэгчдийн итгэл, хүлээлтэд үл нийцсэн, олон нийт минимал хэрэглээг чухалчлах болсон зэрэг шалтгааныг нэрлэжээ. Түүнчлэн олон нийт нөлөөлөгчдөөс чанар, ёс зүй, шударга байдал зэргийг шаардах болсон нь энэ үзэгдлийг өдөөсөн гэдгийг ч судлаачид онцолж. Үүний улмаас компаниуд оддын эрэлд гарах бус өмнө өгүүлсэнчлэн олон нийтийн итгэл хүлээсэн, шударга, ёс зүйтэй нэгнийг эрэлхийлж, энэ төрлийн нөлөөлөгчдөд хөрөнгө “хаях” болжээ.
Монгол Улсын хувьд нийгмийн сүлжээний нөлөөлөгчдөөс татгалзаж, “deinfluencing” зэрэг хөдөлгөөн өрнүүлээгүй ч хүмүүсийн үзэж, сонирхож буй контентын төрөл, чиглэлд тодорхой өөрчлөлтүүд гарсаар байна. Тодруулбал, хүмүүс гоё сайхан гэхээс илүү бодит, мэргэжлийн, ёс зүйд суурилсан бүтээлийг илүүд үзэж, хэт их сурталчилгаанаас зайлсхийдэг болжээ. Түүнчлэн нөлөөлөгчдийн нөлөөллөө бий болгож буй платформууд ч хувирсан байна. Инфлюнсер маркетингийн дата платформ болох “favicon.com”-д Монголын нөлөө бүхий 20 нөлөөлөгчийг нэрлэсэн байна. Эндээс харахад цөм Instagram болон youtube хуудсаар мэдээллээ хүргэж, нөлөөллөө бататгадаг байна. Мөн олонх нь мэргэжлийн мэдлэгт суурилсан мэдээлэл хүргэдэг бөгөөд бодит туршлага, амьдралын хэв маягаа хуваалцдаг байна.