“Ийгл Ньюс” телевизийн “Зочны цаг” нэвтрүүлэгт НДЕГ-ын бодлогын хэрэгжилт, судалгааны газрын дарга Ц.Ганцэцэг уригдан Нийгмийн даатгал болоод тэтгэврийн асуудлаар ярилцлаа.

-Тэтгэврийн доод хязгаарыг хэдээр тогтоосон байдаг вэ. Өнөөдрийн байдлаар тэтгэврээ нэмэгдүүлэх боломжийн талаар мэдээлэл өгөөч?

-Өнөөдрийн байдлаар Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр тэтгэмжийн тухай хууль, Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол мэргэжлийн шалтгаалах өвчний тэтгэвэр тэтгэмжийн тухай хууль, Цэргийн алба хаагчийн тэтгэвэр тэтгэмжийн тухай хууль гэсэн үндсэн гурван хуулийн хүрээнд иргэд даатгуулагч өндөр настны, тахир дутуугийн, тэжээгчээ алдсны гэсэн гурван төрлийн тэтгэврийг аваад явж байна. Улсын хэмжээнд нийтдээ 393 мянган орчим тэтгэвэр авагч байдаг. Энэ оны хоёрдугаар сарын 1-нээс Засгийн газрын шийдвэрээр тэтгэврийн доод хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Өнөөдрийн байдлаар бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ сарын 280 мянган төгрөг байна.

-Тэтгэврийн нэмэгдэлд хэчнээн иргэн хамрагдсан бэ. Хэрхэн тэтгэврийн нэмэгдэлд хамрагдах боломжтой вэ?

-Тэтгэврийн нэмэгдэл гэдэг бол хоёр өөр ойлголт байгаа. Нэг нь Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээний хүрээнд тухайн тэтгэвэр авагчийн худалдан авах чадвар хэрэглээний үнийн индексийн асуудлуудыг шийдээд Засгийн газраас нэг удаа тэтгэврийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээг авч шийдвэрлэдэг. Үүнд нийт тэтгэвэр авагчид хамрагдаад явдаг. Нөгөө талаас тэтгэврээ тогтоолгоод авч явж байгаа иргэдийн хувьд тэтгэврээ өөрчлүүлж нэмэгдүүлэх боломж бий. Хамгийн эхэнд ахмад настнууд тэтгэврээ тогтоолгосон ч тодорхой аж ахуйн нэгж байгууллагуудтай хөдөлмөрийн гэрээ, ажил гүйцэтгэх гэрээ , хөлсөөр ажиллах гэрээгээр ажиллаж байгаа бол нийгмийн даатгалд хамрагдаад явна. Ингэж нийгмийн даатгалд шимтгэл төлсөн тохиолдолд жил тутамд тэтгэврээ нэмүүлэх боломж байгаа. Тухайн тэтгэвэр авагч анх тэтгэвэр тогтоолгохдоо таван жилийн цалингийн дунджаар тооцдог. Үүнээс шимтгэл төлж ажилласан жил тутамдаа 1.5 хувийн нэмэгдэл тооцуулаад яваад байх боломжтой. Үүний тулд тэтгэвэр авагч ажиллаж байгаа байгууллагадаа нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн, нийгмийн даатгалын дэвтэр нь баталгаажсан байх шаардлагатай. Тэгээд жил бүрийн арванхоёрдугаар сар нь гүйцээд өөрийн тэтгэвэр авдаг нийгмийн даатгалын байцаагчид хандаад тэтгэврээ нэмүүлэх өргөдлөө өгдөг. Ингэснээр тухайн иргэний тэтгэврийг анх тэтгэвэр тогтоолгосон дундаж цалингаас жил тутамд 1.5 хувиар нэмэх боломж бий. Жишээ нь дөрвөн жил нийгмийн даатгалын шимтгэлд төлөөд ажиллаад тэтгэвэр тогтоолгоод явж байгаа хүн тэтгэврээ 6 хувь нэмэгдүүлэх боломж нь хуулиараа нээлттэй байгаа.

Бас нэг өөрчлөлт бол тахир дутуу иргэдийн тэтгэвэр. Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь нь 50-аас дээш хувь бол нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэр авна. Эдгээр иргэдийн хувьд хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь нь өөрчлөгдөх буюу нэмэгдэх, буурах тохиолдол байдаг. Түүнчлэн тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр байдаг. Тэр тохиолдолд хүүхдүүдийн тоо 19 нас хүрээд нас нь хэтрэх эсвэл шинээр хүүхэд төрсөн тохиолдолд тэтгэвэр нь нэмэх, буурах асуудал тухайн тэтгэвэр авагч өргөдлөө гаргасан тохиолдолд өөрчлөлт хийгээд явах боломжтой.

-Та сая тэтгэвэр тогтоолгохдоо таван жил гэсэн. Иргэд өндөр хөлс авч байсан таван жилээ сонгодог байх. Зарим иргэдийн хувьд долоон жил болсон гэх гэдэг зүйлийг лавлаж байсан?

-Нийгмийн даатгалын хуулиудад өнгөрсөн онд хэд хэдэн өөрчлөлт орсон. Хоёрдугаар сарын 2-нд, дөрөвдүгээр сарын 14-нд, сая он гараад хоёрдугаар сарын 2-ны өдөр ойрхон хэд хэдэн өөрчлөлтүүд орсон. Энэ хуулийн өөрчлөлтийн дагуу тэтгэвэр авагчид шимтгэл төлсөн сүүлийн 20 жилийн доторх дараалсан таван жилийн дундаж цалингаараа тэтгэвэр тогтоолгоод явж байгаа. Энэ таван жилийн дундажийг үе шаттайгаар нэмэгдүүлээд 2020 оноос эхлээд долоон жилийн дундаж буюу 84 сарын дунджаар тэтгэвэр тогтоолгох хуулийн зохицуулалт орсон. Мөн тэтгэврийн насны тухайд өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох даатгуулагч одоогоор 2017 оныг дуустал эрэгтэй 60 нас, эмэгтэйчүүд өөрөө хүсвэл 55 настай тэтгэврээ тогтоолгох боломжтой байсан. Эдгээр хуулиудаар он гараад зарим өөрчлөлт орсон. Ингэснээр тэтгэврийн насыг алс хэтдээ 65 нас болгон өөрчилсөн. Гэхдээ энэ насыг шууд нэг жилийн дотор өөрчлөхгүй жил тутамд гурван сараар нэмэгдүүлсэн. Нөгөө талаас 60, 55 настай тэтгэврээ тогтоолгох боломж хэвээрээ байгаа. Одоогийн хууль тогтоомжийн дагуу тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлж ажилласан хугацаа бол 20-оос доошгүй байгаа. Үүнийг хангасан 20 жил гурван сараас дээш хугацаанд нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөн ажилласан иргэдийн хувьд 60, 55 настайдаа тэтгэврээ тогтоолгож болно. Заавал гурван сараар насаа нэмэхгүйгээр шимтгэл төлсөн хугацаагаа хангаад явж байвал тэтгэврээ тогтоолгох боломж нээлттэй байгаа гэж ойлгож болно.

-Би өөр дээрээ жишээ аваад яръя. Би улсад 26 жил ажилласан. Миний нас бол болоогүй, хоёр хүүхэдтэй. Ийм тохиолдолд би заавал 55 насаа хүлээж байж тэтгэврээ тогтоолгох уу?

-Тэтгэврийн агуулга гэж юм бий. Нэр томьёоны хувьд өндөр насны тэтгэвэр гэж нэрлэж байгаа. Өндөр насны гэдэг маань тодорхой хөдөлмөрийн нас өнгөрөөд ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжгүй, орлогогүй болж байгаа учраас сар тутам олгож байгаа мөнгөн хөрөнгө. Тиймээс тухайн даатгуулагч маань заавал нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн байх ёстой гэдэг юм уу хуулиар болзол, нөхцлийг нь тогтоож өгсөн байдаг. Нэгэнт өндөр насны тэтгэвэр гэдэг агуулгаараа тэтгэврийн насыг тогтоож өгдөг. Тэр ч утгаараа Монгол Улсад эрэгтэй хүн 60 настайдаа, эмэгтэй хүн 55 нас хүрээд хүсвэл тэтгэврээ тогтоолгож болно. Хэрвээ хүсэхгүй бол үргэлжлүүлээд ажиллах боломж нь нээлттэй. Тиймээс өөрийн тань хувьд шимтгэл төлсөн нөхцөлийн болзлыг хангасан ч гэсэн заавал насны болзлоо ханган 55 настай байх ёстой гэсэн үг.

-Дараагийн жишээ дөрвөн хүүхэдтэй ээжийн тэтгэврийн нас нь энэ сарын 5-нд болсон. Гэхдээ дөрвөн хүүхэдтэй учраас хүүхдийн нэмэгдлээ заавал ажилласан ажил дээрээ нэмэх үү эсвэл дөрвөн хүүхдээ хасуулж болох уу гэж асууж байсан?

-Сонин асуулт байна. Одоогийн хууль тогтоомжоор 4 ба түүнээс дээш хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдийн хувьд 20 жил шимтгэл төлсөн тохиолдолд 50 нас хүрээд өөрөө хүсвэл тэтгэврээ тогтоолгож болно гэсэн зохицуулалттай. Мөн л өөрөө хүсвэл. Түүнээс цааш ажиллаж болно. Олон хүүхэд төрүүлснийх нь төлөө таван жилийн өмнө бусад ээжүүдээс эрт тэтгэвэрт гарч байна. Энэ тохиолдолд ямар нэгэн жил, насыг нь нэмэх зохицуулалт байхгүй. Энэ он гараад хуулийн зохицуулалтаар нас, жил нэмэхийг больсон. Төрүүлж өсгөсөн хүүхдийн тоогоор хүүхэд тутамд шимтгэл төлсөн хугацааг нь 1.5 жилээр өсгөж тооцно гэж байгаа. Энэ тохиолдолд 20 жил ажилласан бол дөрвөн хүүхдийнх нь тоогоор 6 жил нэмэгдэн 26 жилээр тэтгэврийг нь бодно гэсэн үг. Энэ нь тухайн эхдээ таван жилийн дундаж цалингаасаа 45 хувиар бодоод 20 жилээс дээш ажилласан илүү жил тутамд нь 1.5 хувийн нэмэгдэл тооцдог. Тэгэхээр хүүхдийн тоогоор нэмж байгаа нэмэгдэл маань тухайн эхийн тэтгэврийн хэмжээг нэмэгдүүлэхэд нөлөөлж байгаа гэсэн агуулгатай.