Монгол Улсын иргэн хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгө шударгаар олж авах, эзэмших, өмчлөх, өв залгамжлуулах эрхтэй Монгол Улсын Үндсэн хуулиас
Иргэд өмчтэй байх хэрэгтэй бас эрхтэй. Гэвч өмчтэй байх, өмчөө ашиглах эрх зөрчигдөх нөхцөл бүрдээд байна. Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулах зорилгоор НИТХ-аас өнгөрсөн оны хоёрдугаар сарын 8-нд нийслэл хотод олгох тээврийн хэрэгслийн улсын бүртгэлийн дугаарын дээд хязгаарыг 730 мянгаар таслах тогтоолыг баталсан. Улмаар тус тогтоолын эхний дөрвөн шалгуур арваннэгдүгээр сарын 8-наас хэрэгжиж эхэлсэн. Тодруулбал,
- Тээврийн хэрэгслийн өмчлөгч, эзэмшигч нь нийслэлийн оршин суугч иргэн, нийслэлд бүртгэлтэй хуулийн этгээд байх;
- Өмчлөгч, эзэмшигч нь Авто замын тухай хуульд заасан төлбөр, Зөрчлийн тухай хуулийн 14.7 дугаар зүйлд заасан зөрчлийг болон торгох шийтгэлийг барагдуулсан байх. Жолоочийн даатгалын тухай хуулийн 5.1 дэх хэсгийн дагуу даатгуулсан байх;
- Тээврийн хэрэгслийн хөдөлгүүрийн экологийн ангилал нь "евро-4" эсвэл түүнтэй дүйцэхүйц буюу түүнээс дээш байх;
- Батлагдсан шалгуур үзүүлэлтээр тогтоосон дэс дарааллын эхэнд байх шаардлагатай болсон.
Харин ирэх зургаадугаар сарын 1-нээс
- Сүүлийн 10 жилийн дотор үйлдвэрлэгдсэн тээврийн хэрэгсэл байх;
- Экспортын өмнөх техник хяналтын үзлэгт хамрагдсан байх гэсэн хоёр шалгуур үзүүлэлт хэрэгжиж эхэлнэ.
Нийслэлийн иргэдийн толгойн өвчин болсон түгжрэлийг бууруулах, сийрүүлэх хэрэгцээ нэн тулгамдаж буй нь үнэн. Гэхдээ шийдэл нь иргэдийн эдлэх, хэрэглэх эрхийг зөрчих байгаа нь учир дутагдалтай. Зам харилцаагаа сайжруулж, дэд бүтцээ чамбайруулах замаар асуудлыг арилгах эрх хийгээд үүрэг төрийн түшээдэд бий.
Цул баян л унаа унах нь
Дээрхээс хамгийн их маргаан дагуулж буй шалгуур бол “Сүүлийн 10 жилийн дотор үйлдвэрлэгдсэн тээврийн хэрэгсэл байх” юм. Одоогоор Улаанбаатар хотод 800 гаруй мянган тээврийн хэрэгсэл бүртгэлтэй байдаг. Үүний 74 хувийг 10-аас дээш жилийн насжилттай тээврийн хэрэгсэл эзэлж байна. Үүний шалтгаан тун тодорхой. Манайд үйлдвэрээс гараад удаагүй, будаг нь ханхалсан шинэхэн машин авах бэлтэй хүн элбэг биш. Тиймээс иргэд хөл залгуулахын тулд өөрсдийн цалин, орлогодоо нийцсэн, хямд өртөгт нийцсэн сонголт хийж ирсэн. Гэвч одоо төр тэр эрхийг нь хахин хавчих шийдвэр гаргалаа. Үүнээс цааш Монголд үйлдвэрлэгдээд удаагүй, өндөр өртөгтэй машин л хөдөлгөөнд оролцож, импортоор орж ирдэг болох нь. Үүнийг нийгмийн дээд давхаргынхан л худалдаж, хөлөглөх боломжтой. Харин “борчууд” унаа унах ч, арилжих ч бэрх болох нь.
Автомашины улсын дугаарыг тодорхой шалгуураар олгох шийдвэрийг иргэд эсэргүүцсээр ирсэн. Улмаар нэр бүхий иргэд Үндсэн хуулийн цэцэд хандсан. Тэд “Машин авахад дугаар олгохгүй буюу төр бүртгэхгүй байх, улмаар иргэн шударгаар өмчтөй болох эрхийг хязгаарлаж байна. Учир нь, автомашин нь улсын бүртгэлд бүртгэгдсэнээр эзэмшиж, ашиглагдах нөхцөлтэй учир өмчлөгчийн эзэмших, ашиглах эрх хязгаарлагдана” хэмээн мэдэгдэж байв. Иргэдийн гомдол саналыг ХЗДХ-ийн сайд О.Алтангэрэл хүлээн авч, өнгөрөгч 11 дүгээр сард Хотын дарга Х.Нямбаатарт энэ журмаа хүчингүй болгох албан бичиг хүргүүлсэн ч хүргүүлсэн. Тэрээр энэ нь хүний эрх зөрчсөн, ялгаварлан гадуурхсан үйлдэл гэдгийг ч тодотгосон юм. Гэвч иргэдийн хүсэлт ч, сайдын албан бичиг ч хүчин мөхөсдөж, эцэстээ иргэд эрхээ хязгуурлуулахаас өөрцгүйд хүрлээ.
Албаныхан импортын гэх үгэн дээр тоглолт хийж, одоо хөдөлгөөнд оролцож байгаа автомашинд тус шийдвэр нөлөөлөхгүй гэлцэж байна. Гэвч үнэн хэрэгтээ улсын дугаартай автомашин эзэмшигчид өөрийн өмчөө худалдан борлуулж, шинээр автомашин худалдаж авахдаа одоо өмчилж буй дугаартай автомашиныхаа дугаарыг шинээр авч буй автомашинд шилжүүлж таарна. Тэгэхээр хуучин автомашинаа Улаанбаатар хотод худалдан борлуулахад хязгаарлалт үүсэх юм. Тиймээс орон нутаг руу борлуулах уу, өртөг зарж авсан хөрөнгөө ашиглаж чадахгүйд хүрэх үү гэх хоёрхон л сонголт үлдэх юм.
Нийслэлийн дугаар олгохгүй болчихоор иргэдэд оногдож буй эцсийн сонголт нь орон нутгийн дугаар авах. Харамсалтай нь, орон нутгийн дугаартай иргэд улсынхаа нийслэлд 48 цаг л байх эрхтэй. Түүнээс хойш хоног тутамд 5000 төгрөг төлнө. Энэ нь мөн л тэгш бус байдал бий болгож, өмчлөх эрхийг зөрчиж буй хэлбэр юм.
Улаанбаатар хотод түгжрэл үүссэн нь, энэ нь иргэдийн амьдралын чанар цаашлаад эрүүл мэндэд ч сөрөг нөлөө үзүүлэх болсон нь хэн бүхний нүдэнд ил. Гэхдээ шийдэл нь иргэдийг шийтгэх байж хэрхэвч болохгүй. Үндсэн хуулиар олгогдсон үндсэн эрхийг нь хязгаарлах нь хууль хийгээд хэм хэмжээ зөрчсөн шийдвэр, шийдэл юм.
Хүрд, насжилт, хөдөлгүүр гэхчлэн шалгуурыг харгалзаж 100 хүртэлх оноогоор дүгнэгдэж, автомашинд дугаар олгож эхэлмэгц автомашины үнэ гаарна. Түүнчлэн автомашины бизнес эрхэлдэг олон мянган хүний ажлын байр ганхаж, ажилгүй болох ч эрсдэлтэй юм. Тэгэхээр автомашины дугаарыг хязгаарлаж, цензур тогтоох нь үнэ өсгөөд зогсохгүй чөлөөт зах зээлийг хазаарлаж, бизнес эрхлэгчдийн орлогын эх үүсвэрийг ч хумих эрсдэлтэй юм.