Өнгөрсөн онд 31158 иргэн Улаанбаатарт ирж, Улаанбаатараас 16822 иргэн шилжиж явсныг улсын бүртгэлийн ерөнхий газар урьдчилсан байдлаар танилцууллаа.

Архангайд 933 Баян-Өлгийд 276 Баянхонгорт 749 Булганд 1239 Говь-Алтайд 556 Говьсүмбэрт 777 Дархан-Уулд 2929 Дорноговьд 1693 Дорнодод 1289 Дундговьд 707 Завханд 1318 Орхонд 3415 Сэлэнгэд 1809 Сүхбаатарт 569 Төв аймагт 2538 Увсад 2821 Улаанбаатарт 31158 Ховдод 1559 Хэнтийд 1456 Хөвсгөлд 828 Өвөрхангайд 1270 Өмнөговьд 2794 иргэн шилжиж очжээ.

Чамламгүй үзүүлэлт

Иргэд олноор шилжсэн аймгуудыг Орхон аймаг, Дархан-Уул, Увс, Өмнөговь, Төв аймаг тэргүүлж байна. Дэд бүтцийн хөгжлөөр тэргүүлж буй аймгууд руу шилжих хөдөлгөөн чиглэснийг харж болно. 2023 онд 23.9 мянган хүн хөдөө орон нутаг руу шилжсэнтэй харьцуулвал 6000-аар буурчээ. Харин Улаанбаатар хотод шилжин ирсэн иргэдийн хувьд нэг их зөрүүгүй байна. 2023 онд 32.3 мянган хүн Улаанбаатар хотод шилжиж ирсэн бол 2024 онд 31158 иргэн шилжиж иржээ. Гэхдээ орон нутаг руу 16822 иргэн шилжсэн нь чамлахаар үзүүлэлт биш юм. Учир нь, 2021 онд 8.1, 2022 онд 7.2 мянган иргэн хөдөөг зорьж байсантай харьцуулахад харьцангуй эерэг үзүүлэлт.

230 хувийн өсөлт

Хөдөө орон нутаг руу иргэд шилжихэд нөлөө үзүүлж буй зүйл бол ипотекийн зээл. Орон нутагт шилжин суурьшиж анх удаа орон сууц худалдаж авах иргэдэд гурван хувийн хүүтэй зээл олгож, урьдчилгаа төлбөрийн тодорхой хувийг зээлийн батлан даалтын сангаар дамжуулж батлан дааж байна. Орон сууцны ипотекийн хөтөлбөрийн хүрээнд 2024 онд Монголбанк, Хуримтлалын сан, банкны эх үүсвэрээр нийт 1,432.4 тэрбум төгрөгийн зээлийг 12150 өрхөд олгосон нь өмнөх оноос 54 хувиар, сүүлийн таван жилийн дунджаас 105 хувиар нэмэгдсэн үзүүлэлт юм. ҮүнээсУлаанбаатар хотод 866.2 тэрбум төгрөгийн зээлийг 6694 өрхөд, 566.2 тэрбум төгрөгийн зээлийг 5456 өрхөд олгожээ.

Ипотекийн хөтөлбөрийн гүйцэтгэл өнгөрсөн онтой харьцуулснаар (сая.төг)

2024 онд орон нутагт нийт санхүүжилтийн 40 хувийг олгосон нь өмнөх онтой харьцуулахад 87 хувиар, сүүлийн таван жилийн дунджаас 230 хувиар нэмэгджээ. Орон нутагт олгосон зээлийн 55 хувийг буюу 310.7 тэрбум төгрөгийн зээлийг Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа гурван хувийн хүүгийн татаастай олгосон байна.

Орон нутагт олгосон зээлийн хэмжээ, оноор

Саатуулах дэм

Орон нутгаас Улаанбаатар хотыг зорих хөдөлгөөнийг сааруулж буй нэг хүчин зүйл нь хөдөө орон нутагт ажилласны нэмэгдэл юм. Уг нэмэгдлийг хөдөөгийн сум, тосгонд ажиллаж байгаа төрийн захиргааны, үйлчилгээний болон улс төрийн албан тушаал эрхэлдэг төрийн албан хаагчид тухайн эрхэлж байгаа албан тушаалын үндсэн цалингийн 40 хувиар, аймгийн төв болон нийслэлийн алслагдсан Багануур, Багахангай, Налайх дүүрэгт ажиллаж байгаа төрийн захиргааны, үйлчилгээний болон улс төрийн албан тушаал эрхэлдэг төрийн албан хаагчид тухайн эрхэлж байгаа албан тушаалын үндсэн цалингийн 20 хувиар тус тус бодож, сар бүр олгож эхэлсэн. Мөн таван жил тутамд олгох, төрийн байгууллагад тогтвор суурьшилтай ажилласны нэмэгдэл нэмэгдсэн.

Бүсчилсэн хөгжил

Манай аймаг, манай сум хөгжих бус бүсээрээ хөгжье хэмээж Засгийн газраас бодлогын баримт бичиг гаргасан. Засгийн газраас “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ын Хот, хөдөөгийн сэргэлтийн хүрээнд 2024 оныг “Бүсчилсэн хөгжлийг дэмжих жил”-ээр зарлаж, Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалыг шинэчлэн батлуулсан.

2024 оны УИХ-ын сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан хамтарсан Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн үндсэн цөм ч Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогыг оруулж, нийгэм, эдийн засгийн 14 реформын хүрээнд Бүсчилсэн хөгжлийн реформыг хэрэгжүүлж эхлээд буй.

Энэ хүрээнд Засгийн газраас:

- 4440 км авто зам - 3633 төмөр зам - 1650 МВт эрчим хүчний шинэ эх үүсвэр - 7 боомтын шинэчлэл - 14 мега төсөл хэрэгжүүлнэ

“Монгол Улсын бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал”-д дараах байдлаар бүсийн тэргүүлэх чиглэлийг тодорхойлсон. Үүнд,

- Хангайн бүсийг “Уламжлалт мал аж ахуйн төрөлжсөн бүс бөгөөд хот байгуулалтын дэд бүс”, - Баруун бүсийг “Эрчим хүчний төрөлжсөн бүс бөгөөд байгалийн аялал жуулчлалын дэд бүс”, - Хойд бүсийг “Байгалийн аялал жуулчлалын төрөлжсөн бүс бөгөөд аж үйлдвэрийн дэд бүс”, - Говийн бүсийг “Аж үйлдвэрийн төрөлжсөн бүс бөгөөд ногоон эрчим хүчний дэд бүс”, - Төвийн бүсийг “Хөдөө аж ахуйн төрөлжсөн бүс бөгөөд аж үйлдвэрийн дэд бүс”, - Зүүн бүсийг “Түүхэн аялал жуулчлалын төрөлжсөн бүс бөгөөд эрчимжсэн хөдөө аж ахуйн дэд бүс”, - Улаанбаатарын бүсийг “Олон улсын банк, санхүү, бизнесийн хөгжлийн төв” болгон хөгжүүлэхээр төлөвлөсөн.

Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогын хүрээнд:

- Аймгийн төвүүдийг хооронд нь болон хилийн боомттой холбосон бүсчилсэн хөгжлийн “Таван тойрог” авто зам, - Зүүн бүсэд Буйр нуурын усан хил, 4С онгоцны буудал, - Баруун бүсэд Эрдэнэбүрэнгийн усан царилгаан станц, - Хойд бүсэд Эгийн голын усан цахилгаан станц, - Төвийн бүсэд Шинэ Зуунмод хот, - Хангайн бүсэд Шинэ Хархорум хот, - Говийн бүсэд Тавантолгойн цахилгаан станц, Газрын тос боловсруулах үйлдвэр, Гашуунсухайт-Ганцмод, Ханги-Мандал, Шивээхүрэн-Сэхээ боомтуудын хил дамнасан төмөр зам, ачаа тээврийн шилжүүлэн ачих терминал, - Зүүн, баруун босоо эдийн засгийн коридорыг хөгжүүлэх төслүүд зэрэг бүсүүдийн нийгэм, эдийн засгийг дэмжсэн бүтээн байгуулалтуудыг ойрын жилүүдэд хэрэгжүүлж дуусгах юм.

Аж ахуйн нэгжүүд манлайлъя

Засгийн газраас бүх боломжоороо хичээж, чинээндээ тултал орон нутаг руу шилжих хөдөлгөөнийг өөрийн боломжоороо сааруулж байна. Харин одоо үүнд дэм нэмэх нь хувийн аж ахуйн нэгжүүд. Тиймээс үндэсний томоохон аж ахуйн нэгжүүд эрсдэл хүлээгээд ч болов орон нутгийг зорьж, тэнд соёл, боловсрол, бизнесийг хөгжүүлж, ажлын байр бий болгох нь чухал байна. Жишээлбэл, томоохон сүлжээ дэлгүүрийн салбар тухайн аймагт нээгдэхэд, үүнийгээ дагаад олон ажлын байр, үйлчилгээний соёл, хэт хөөсөрсөн үнийг халах жишиг үнэ тогтох боломж үүсгэдэг. Тухайн аймгаар жуулчилж яваа иргэдэд ч аятай, тухтай дэлгүүрээр үйлчлүүлэх боломжийг нээж өгч байгаа.

Хотыг зорин ирэгсдэд тоолж, тоочиж барамгүй олон шалтгаан бий ч энэ дундаас онцлох нь зудын гамшгаас үүдэлтэй ажилгүйдэл. Мөн чанартай эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээнд ойртох, амьдрал ахуйгаа сайжруулах гэсэн хүсэл нь уугуул нутгаа орхиход хүргэсэн. Тиймээс зуданд нэрвэгдсэн малчдыг ажлын байраар хангах, шинэ бизнес эрхлэхэд нь туслах, олон улсын шилдэг хөтөлбөрүүдтэй сургуулиуд, өндөр технологи бүхий хувийн эмнэлгүүд аймгуудад салбараа нээх, үгүйдээ бүсийн хэдэн төв дээрээ ийм оношилгоо, эмчилгээний төвтэй болчихвол иргэд хотыг зорихын хэрэг алга. Болзохыг хүсдэг залууст Улаанбаатарт чихцэлдэн байгаа өндөр зэрэглэлийн ресторан, олон одтой буудлын салбарыг нэвтрүүлэх нь ч залуучууд, иргэдэд дэмтэй. Нутаг орны иргэдэд ч тустай. Рекламыг нь телевизээр харах бус дэргэдээсээ авах хэрэгцээ иргэдэд хэдийнэ бий болсон. Энэ бүхэн эцэстээ Улаанбаатараас аваад байгаа үйлчилгээг л орон нутагтаа авдаг болохыг л хүсээд байгаа хэрэг.

Иргэд бас томоор сэтгэе

Хөдөө орон нутаг руу шилжигсдэд ажлын байр, газрын зөвшөөрөл, бизнесийн таатай орчин зэрэг нэн тулгамдсан асуудлууд бий. Гэхдээ энэ бүхний араас эгнэх нь уугуул иргэдийн ялгаварлан гадуурхалт.

"Намайг анх ирэхэд их сонжиж бас шоглодог байсан. Эргээд бодох нь ээ их тоодог байж. Хөөж тууна, өөлж гоочилно гээд бөөн адал явдал. Бүх хүн нэг тал, би ганцаараа нөгөө тал юм шиг л санагддаг байлаа. Шинэ дээрээ бас эмзэг байдаг юм шиг байгаа юм. Юм л бол гомдоод, эмороод, хот руугаа гүйчихдэг байж. Хүнд тэгээд ер нь хүн л хамаатай юм билээ. Нутаг орон нь хэчнээн үзэсгэлэнтэй байгаад хүн ард нь ааш авир ихтэй бол аз жаргалгүй болдог. Харин эсрэгээрээ элсэн цөлд байсан ч элэгсэг хүмүүсийн дунд бол жаргаж болох байх гэж боддог болсон."

"Шилжин суурьшигчдын сэтгэл зүйн байдал өвөрмөц онцлогтой. Ямар ч сэтгэл зүйн бэлэн байдалтай хүн ч гэсэн тодорхой хэмжээнд хямралыг даван туулж байдаг. Ингэхдээ дөрвөн хэлбэрийн хямрал явагддаг. Нэгдүгээрт, бие махбодийн хямрал гэж байна. Хоёрдугаарт, шинэ нөхцөл байдал буюу соёлын шок гэдэг зүйл явагдсанаар сэтгэл зүйд нөлөөлнө. Гуравдугаарт, оюун санааны байдал буюу тухайн нөхцөл байдлыг бодитоор хүлээж авах байдал. Оюун санааны хувьд нөгөө газраасаа шилжилт хийж чадаж байна уу, яг одоо цагт оршин байна уу, өнгөрсөнд оршиж байна уу, эсвэл бүр ирээдүйд оршин байна уу гэдэг чухал. Дөрөвдүгээрт, нийгмийн харилцааны асуудлууд багтана. Үүнд, орон байр, ажил төрөл, цалин хөлс, амьдарч буй орчин, өдөр тутамдаа харилцаж буй хүмүүс зэрэг нөлөөлнө. Тиймээс энэ дөрвөн чиглэлээр цогцоор нь дасан зохицоход нь тусламж дэмжлэг, мэргэжлийн туслалцаа шаардлагатай байдаг."

Энэ асуудал зөвхөн манайд ч бус дэлхийн улсуудад ч тохиолдож байгаа. Казахстаны Засгийн газраас хотоос хөдөө рүү иргэдийг шилжүүлэн суулгах, аж үйлдвэржсэн мужуудаасаа арай хөгжил дорой байгаа мужууд руу хүмүүсийг татан суурьшуулах гол агуулгатай “Энбек” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн. Хөтөлбөрийн хүрээнд нийт 9206 хүн орон нутаг руу шилжсэн бөгөөд 770 (8.3 хувь) нь буцаж нүүсэн байна. Тэдний нүүх шалтгаан нь орон нутгийн уугуул иргэдтэй холбоотой бөгөөд шилжсэн иргэд очсон нутагтаа уугуул нутгийнxантай нэгдэж чадахгүй тоxиолдлууд гарсны улмаас эргэн иржээ. Харин нутгийн иргэдийн дэмжлэг маш чухал байсныг хэлээд уугуул нутгийн иргэд хэдий чинээ халуун дотноор хүлээж авна төдий чинээ идээшиж, шинэ ирсэн газартаа удаан суурьших нөхцөл бүрдэж байжээ. Тиймээс нутгийн иргэдийн хувьд ч гэсэн “томоор” сэтгэж, шилжин ирэгсдээ ялгаварлахгүй байх нь орон нутгийн хөгжилд оруулж буй томоохон хувь нэмэр юм.