Ц.Цэрэнпунцаг тэргүүтэй 54 гишүүн бурхан шашин, соёлын биет болон биет бус өв соёлыг сэргээн хөгжүүлэхэд нөхөн олговор олгох агуулгатай Нөхөн олговор олгох хуулийн төслийг боловсруулан УИХ-д өргөн барьсан. Харин цар тахлын үед энэ хуулийг хэрэгжүүлэхэд зарцуулах мөнгө гаргах боломжгүй гэж үзсэн Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатарын саналыг дагуу УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хороо уг хуулийн төслийг өчигдөр хэлэлцэхээс татгалзаж хойшлуулсан юм. Энэхүү хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Монголын Бурханы шашинтны төв Гандантэгчилэн хийдийн тэргүүн хамба Д.Чойжамц байр сууриа илэрхийллээ.

Тэрээр “Азийн социалист байсан орнууд шашныхаа соёлд нөхөн олговор олгосноор богинохон хугацаанд сүм дуганаа орчин үеийн хүнд үйлчилж болохоор цэвэр цэмцгэр болгосон. Тухайн үед нь ямар нэгэн сөрөг зүйл гаралгүйгээр шашны үйл ажиллагаа нь жигдэрсэн. Манай улсын хувьд машинтай холбоотой олон зуун жилийн түүхийг Монголын түүхээс салгаж, арчиж чадахгүй. Комунизм л ганцхан хасах гэж оролдсон. Өөр ямар ч улс орон ард иргэдийнхээ олон зуун жилийн турш шүтэж ирсэн шашныг түүхээсээ хасах гэж оролдож байгаагүй. Манай улс алдаа гаргаж байсан ч алдаагаа залруулаад шашинд эрх чөлөө олгосон. Үндсэн хуулийг батлах үеэр Б.Чимэд гуайтай ардчилсан нийгэмд шашныг яаж оршин тогтнуулах вэ, яаж зөв зүйтэйгээр Үндсэн хуульд тусгах вэ гэдгээр санал солилцож байсан. Гурван зүйл дээр маш анхааралтай хандах хэрэгтэй гэж байсан юм.

Нэгдүгээрт, ардчилсан нийгэмд хувийн өмчийг нэн тэргүүнд дээдлэх шаардлагатай. Тиймээс сүм хийдүүдэд өмчийнх нь асуудлыг нээж өгөх ёстой гэж байлаа.

Хоёрдугаарт, хүний эрхийн асуудал хамгаас чухал учраас иргэдийг шашин шүтдэг, шүтдэггүйгээр нь хзгаарлалт хийсэн, гадуурахсан зохицуулалт байж болохгүй гэдгийг хэлсэн юм.

Гуравдугаарт, шашин шүтэх эрхийг нь иргэдэд нөөж өгөх хэрэгтэй гэдгийг Б.Чимэд гуай хэлж байсан. Үндсэн хуульд шашинтай холбоотой цөөхөн боловч сайн заалтууд орсон байдаг. “Төр нь шашнаа хүндэтгэж, шашин нь төрөө дээдэлнэ” гэж нэг нэгэнд нь хамаатуулах заалт оруулсан. Тухайн үед бол олон шашин дэлгэрээгүй байсан.  Уламжлалт шашнаас өөр шашны тухай ойлголт байгаагүй. Дэлхийн бүх шашныг хүндэтгэх тухай ойлголтыг Үндсэн хуульд оруулж яагаад ч болохгүй шүү дээ. Дэлхий дээр байгаа өчнөөн олон шашны урсгалыг хүндэтгэх тухай ойлголт байхгүй. Олон жилийн түүх соёлтой уялдаа холбоотой уламжлалт шашнаа хүндэтгэж явах нь Монгол Улсын эв нэгдэл, ирээдүйд хэрэгтэй гэж үзсэн.

Шашны байгууллагууд Монгол Улсын бүх хуульд захирагдаж ажиллах зохицуулалтыг Үндсэн хууль, бусад хуулиар зохицуулж өгсөн. Тийм учраас татвар, түрээс төлөхөөс эхлээд төр засгийн бүх үйл ажиллагаанд бид оролцдог.

Их хэлмэгдүүлэлтийн үед 700 гаруй томоохон сүм хийд нийтдээ 1200 орчим сум даганыг устгаж сүйтгэсэн. Дотор нь залаатай байсан бурхан шүтээнийг нь үгүй хийж бууны сумаар сольсон. Зөвхөн Егүзэр хутагтын ганцхан хийдээр тооцоод үзэхэд 500 сая ам.доллароор үнэлэгдэх эд зүйлсийг хураасан байдаг. Шашны эдлэл хэрэглэлийг нь хэдхэн төгрөгөөр оросуудад өгсөн байдаг юм. Гэтэл Өндөр гэгээн Занабазарын урласан ганцхан жижиг бурхан АНУ, БНХАУ-д хэдээр зарагдсан гэдгийг та бүхэн мэдэж байгаа. 20-30 мянган ам.доллароор зарагдсан шүү дээ. Тэр олон бурхан тахилыг тухайн үед кг-аар нь хэмжээд зарчихсан байдаг. Буддын шашинт орнуудын гүн ухааны бүтээл болсон ном судруудыг Их хүрээнд дэлгээд хаячихсан. Түүнийг нь авсан хүн эсэргүү болдог байсан. Тиймээс хятад хүмүүсийг хөлсөлж түүлгээд галдан шатаасан түүхтэй. Сүм хийдүүдэд байсан лам намыг 20, 30 мянгаар нь цаазалсан зэргийг нь их хэлмэгдүүлэлт гэхэд ч багадана. 1990 он гэхэд сүм хийдүүд боловсон хүчин, хөрөнгө мөнгө муутай байсан. Хадгаар цалингаа тавьж явсан цаг ч бий. Одоо сүм хийдүүд өдөр тутмынхаа амьдралыг л авч яваа. Бидэнд төрөөс нөхөн олговор олгоогүй, гадаадын ямар нэгэн хөрөнгө оруулалт байхгүй учраас сүсэгтнүүдийнхээ хандиваар л үйл ажиллагаа явуулдаг. Тийм учраа сүм хийдүүд орчин үеийн сүсэгтнүүдийн эрэлт хэрэгцээг хангаж чадахгүй байгаа. Тиймээс энэ нөхөн олговрыг би дээд зэргээр дэмжиж байгаа” гэлээ.