COVID-19-өөр өвчилсөн хүмүүсийн хоёр уушги хоёулаа ноцтой гэмтдэг. Зургийг: Sergei Krasnoukhov/TASS/Getty
COVID-19-ийн хүнд хэлбэрээр өвчилсөн хүмүүсийн эд эрхтэн эдгэршгүй гэмтэж, улмаар нас барж байгаагийн гол шалтгаан нь, вирус өөрөө юү, аль эсвэл дархлалын тогтолцооны хэт хүчтэй хариу урвал уу гэдгийг, шинжлэх ухаанд хараахан нарийн тогтоож чадаагүй байгаа учраас, эмч нар өөрийн эрхгүй эргэлзэн,энэ өвчнийг эмчлэх аргаа сонгох гэжүнэхээр зүдэрч байна. Эмч нар аргаа бараад,дархлал дарангуйлах эмүүдийг л юун түрүүнд өвчтөнийхөө эмчилгээнд хэрэглэж байгаа нь сөргөөр нөлөөлж, коронавирусийн халдвартай тэмцэх дархлалыг нь эрс сулруулдаг ажээ. Чухамдаа, COVID-19-ийн хүнд хэлбэрээр өвчилсөн хүмүүсийн вирусийн халдвартай тэмцэх дархлалыг нь эрс сулруулснаас болж, бие нь улам доройтон улам хүндрээд нас бардгийг батлах эмнэл зүйн баримт нотолгооолон байна. Ялангуяа, дархлалыг маш хүчтэй дарангуйлдаг стероид эмүүдээр эмчилсэн өвчтөнүүд нас барах явдал эрс нэмэгджээ. АНУ-ын Калифорни мужийн Маунтин-Вью хотод байдаг IGM Biosciences компанийн ерөнхий мэргэжилтэн, дархлал судлалч Дэниел Чен COVID-19-ийн эмчилгээний талаар ярихдаа: “Эмч нар гартаа тааралдсан дархлал дарангуйлах эмээр өвчтөнүүдийг эмчилдэг нь арай хэтэрч байгаа нь намайг үнэндээ айлгаж байна. Өвчтөний вирусийн халдвартай тэмцэж байгаа дархлалынх нь тогтолцооны хариу урвалыг бүрмөсөн зогсоочхож болохгүй шүү дээ” гэсэн юм.
Эмчлэх аргын эрэл хайгуул
Дэлхий дахины томоохон эмнэлгүүд коронавирусийн халдвартай өвчтөнүүдээр дүүрч, эмч нар нь шинжлэх ухаанаар хараахан батлагдаагүй хагас дутуу баахан тоо баримтын дунд гайхшран, өвчтөнүүддээ туслах арга чаргыг олчих санаатай нийгмийн сүлжээгээр л туршлагаа хуваалцаж сууна. Аргаа барсан зарим нь, өвчтөнийнхөө амь насыг аврахын тулд шалгагдаж батлагдаагүй эм, эмчилгээний аргуудыг хүртэл хавсран хэрэглээд үзэж байна. “Эмч нарын нүдний өмнө хөөрхий өвчтөнүүд нь өнгөрч байхад нэмэр болох болов уу гэж бодсон эмээ л шүүрэн авч хэрэглэхээс өөр аргагүй болдог юм. Өвчтөнийхөө амь насыг аврах гээд орных нь дэргэд үйлээ үзэн зогсож байхдаа би үнэхээр хүч чадалгүйгээ мэдэрдэг юм шүү” хэмээн Английн Эдинбургийн Их Сургуулийн багш, сэхээн амьдруулах мэдээгүйжүүлэлтийн эмч Кеннет Бейли өгүүлж билээ.
Үнэндээ, COVID-19-өөр өвчилсөн хүний уушгийг вирус л дангаараа гэмтээгээд үхэлд хүргэдэг юм биш, харин тухайн хүний дархлалын тогтолцооны хариу урвал хэт хүчтэй явагдснаас болж өвчин нь үгдэрч хүндрэн, улмаар нас бардгийг, хамгийн анх, БНХАУ-д энэ өвчнөөр өвчилсөн хүмүүст хийсэн эмнэл зүйн судалгаа, шинжилгээнүүд харуулж байжээ. Ялангуяа, COVID-19-ийн хүнд хэлбэрээр өвчилсөн хүмүүсийн цусанд төрөл бүрийн цитокин ихээхэн хэмжээгээр агуулагддаг нь “цитокины дайралт” хэмээх хүчтэй гаж урвал явагдаж, өвчтөний эд эрхтнүүдийг ноцтой гэмтээсний шинж болдог. Хүний дархлалын тогтолцооны хариу урвалыг зохицуулдаг цитокинүүдийн нэг интерлейкин-6 хэмээх жижигхэн уураг дархлалын тогтолцоонд туйлын чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Чухамдаа, интерлейкин-6 л дархлалын эсүүд болон макрофагт дохио өгч, вирусийн эсрэг тулалдаанд оруулдаг юм. Харин дархлалын тогтолцооны гаж урвал явагдан, цитокины дайралт болсон үед, цитокинүүд ч эрүүл эд эрхтэнийг гэмтээж, макрофагууд ч уушгины эрүүл эсүүдийг устгаж гэмтээдэг. Өөрөөр хэлбэл, цитокины дайралтаас болж үрэвслийн процесс улам нэмэгддэг гэсэн үг. Коронавирусээс бусад вирусийн халдварын үед ч, тухайлбал, ХДХВ-ийн халдварын үед цитокины дайралт бас үүсдэг ажээ.
Энэ бүхнээс үзэхэд, интерлейкин-6-гийн идэвхийг сааруулахын зэрэгцээ түүний дохиогоор уушгинд цуглардаг макрофагуудын урсгалыг багасгаж чадахуйц эмийг COVID-19-ийн эмчилгээнд хэрэглэвэл, хамгийн ашигтай нь тодорхой байна. Ингэж чаддаг эм бэлдмэлүүдийг интерлейкин-6-гийн ингибиторууд (саатуулагчид) гэж нэрлэдэг бөгөөд үе мөчний хэрэх өвчин мэтийн зарим эмгэгийн эмчилгээнд хэрэглэгдсээр иржээ. Интерлейкин-6-гийн ингибиторуудын нэг нь актемра (тоцилизумаб) гэдэг эм юм. Швейцар улсын Roche эмийн үйлдвэрт үйлдвэрлэсэн энэ эмийг коронавирусийн халдвартай өвчтөнүүдийг эмчлэхэд хэрэглэхийг Хятад улс хэдийнэ зөвшөөрчээ. Дэлхийн бусад улсын эрдэмтэд ч COVID-19-өөр өвчилсэн хүмүүсийг актемрагаар эмчлэх аргыг яаран туршиж эхэллээ, бусад эмээр эмчлэх аргыг ч яаран туршиж эхэллээ.
Дархлалыг дарангуйлахад учир бий
Актемра гэдэг энэ эмийн олдоц хүрэлцээ дэлхийн аль ч улс оронд хангалтгүй байгаа учраас, эмч нар арга буюу стероид эмүүдээр л дархлалын тогтолцооны гаж урвалын эрч хүчийг сааруулж байгаа талаар дархлалын хавдар судлалч Жеймс Галлибидэнд тайлбарлаж өгсөн юм. АНУ-ын Мэриленд мужийн Бетесда хот дахь Хавдар Судлалын Үндэсний Хүрээлэнд ажилладаг энэ эрдэмтэн бидэнд ярихдаа: “Өвчтөнүүдийн бие бүр муудаад ирсэн үед эмч нар стероид эм хэрэглэхээс өөр аргагүйд хүрдэг юм. Гэхдээ зарим эмч чухам хаашаа яваад байгаа юм болов оо гэж санаа минь жаахан зовдог шүү” гэсэн билээ. Энэ тун учиртай үг ажээ.COVID-19-өөр өвчилсөн хүмүүсийг интерлейкин-6-гийн ингибитороор эмчлэхэд, зөвхөн интерлейкин-6-гийн өгсөн дохиогоор л идэвхждэг дархлалын урвалуудын эрч хүч саараад, бусад урвалынх нь эрч хүч хэвээрээ хадгалагдан вирусийн халдвартай тэмцэж чаддаг юм байна. ХаринCOVID-19-өөр өвчилсөн хүмүүсийг стероид эмүүдээр эмчлэхэд, үрэвслийн процесс намддаг ч өвчтөний дархлалын тогтолцооны хариу урвалыг нэлэнхийд нь дарангуйлаад вирусын халдвартай тэмцэх чадварыг нь эрс муутгадаг ажээ. Өөрөөр хэлбэл, стероид эмүүд макрофагийн идэвхийг сулруулаад зогсохгүй дархлалын тогтолцооны хариу урвалыг удирдан жолоодох үүрэгтэй CD4+ Т-эсийн идэвхийг ч сулруулж, вирус үржиж байгаа эсүүдийг устгах үүрэгтэй CD8+Т-эсийн идэвхийг ч сулруулдаг гэсэн үг. IGM Biosciences компанийн ерөнхий мэргэжилтэн, дархлал судлалч Дэниел Чений тайлбарласнаар бол, COVID-19-өөр нэлээд хүнд өвчлөгсдийнийлдсэн дэх вирусийн тоо ч тунолон,интерлейкин-6-гийн агууламж ч өндөр байдаг нь, идэвхтэй үржиж байгаа вирусийн халдвартай өвчтөний бие махбод тэмцсээр байгааг харуулдаг ажээ. “Өвчтөний дархлалын тогтолцоо вирусийн халдвартай тэмцэж байгаа нь туйлын чухал шүү. Үүнийг л анхаарч эмчлэх хэрэгтэй” хэмээн тэр эрдэмтэн санууллаа.
Ер нь, коронавирусийн халдварын эмчилгээнд стероид эм болоод дархлал дарангуйлагч бусад эмийг хэрхэн зөв хэрэглэх талаар хэмнэл зүйн туршилтууд хийгдсээр байгаа юм. Тухайлбал: Английн эрдэмтэд энэ оны 3 дугаар сард Эдгэрэлт (Recovery) хэмээх нэртэй судалгаа шинжилгээний ажлыг эхлүүлээд, санамсаргүй түүврийн аргаар сонгосон өвчтөнүүдийг дексаметазонболон бусадстероидэмээр эмчлэн, эмчилгээнийх нь үр дүнг хяналтын бүлгийнхний эмнэл зүйн үзүүлэлттэй харьцуулан судалж байна. Энэ ажлыг удирдаж байгаа Оксфордын Их Сургуулийн халдварт өвчний багш Питер Хорбисудалгааныхаа ажлын зарчмыг тайлбарлахдаа: “Стероид эмийг их тунгаар өвчтөнд хэрэглэж огт болохгүй, харин бага тунгаар бол хэрэглэж болно. Гэхдээ бага тун гэдэг нь чухам ямар хэмжээ вэ гэдгийг судлан тогтоогоогүй байгаа учраас, ДЭМБ тэргүүтэй олон чухал байгууллага энэ судалгааг хийхийг зөвлөсөн юм” гэж ярьлаа. Гэтэл Лондоны Их сургуулийн харьяа коллежийн эмнэлгийн ревматологич их эмч Жессика Мэнсон энэ судалгаанд жаахан дурамжхан байна. Түүний хэлснээр бол, коронавирусийн халдварыг стероид эм бэлдмэлээр эмчлэхэд үр дүн багатай байдаг төдийгүй өвчтөний эдгэрэх хугацааг уртасгадаг нь SARS, MERS зэрэг түрүүчийн өвчнүүдийн үед ажиглагджээ.
Хавсарсан эмчилгээ
Аливаа вирусээр үүсгэгдсэн халдварт өвчний үед, нэг талаас, тухайн вирусийн нөлөөгөөр үүссэн үрэвслийн процесс, нөгөө талаас,өвчтөний дархлалын тогтолцооны хариу урвалын нөлөөгөөр үүссэн үрэвслийн процесс хоёр хавсран ноцтой хүнд эмгэг үүсгэх явдал явдал зөндөө тохиолддог ажээ. АНУ-ын Атланта хотын Эморийн Их Сургуулийн Вирусийн гаралтай халдварт өвчний дархлал судлалч Рафи Ахмедэнэ талаар бидэнд тайлбарлахдаа: “Цохиод зугтаа” гэдэг зарчмаар үйлчилдэг норовирус мэтийн вирусээр үүсгэгдсэн халдварт өвчний үед, өвчний шинж тэмдэг дорхноо илэрч эхэлдэг. Ингэж байгаа нь, үрэвслийн процессыг вирус шууд үүсгэж байгаагийн илрэл л дээ. Гэтэл шинэ коронавирусийн халдвар авсан хүмүүст нэлээд хэд хоног өнгөрсний дараа л COVID-19-ийн шинж тэмдэг дөнгөж илэрч эхэлж байна. Энэ бол, өнөөхвирусийн нөлөөгөөр үүссэн үрэвслийн процесс, өвчтөний дархлалын тогтолцооны хариу урвалын нөлөөгөөр үүссэн үрэвслийн процесс хоёр хавсран ноцтой хүнд эмгэг үүсгэж байгаагийн илрэл юм. Харин COVID-19-ийн хэдэн хувийг вирус үүсгэж, хэдэн хувийг нь дархлалын тоголцооны гаж нөлөө үүсгэж байгааг хэлэх боломж даанч байхгүй. Энэ өвчин бол вирус, дархлалын урвал хоёрын хавсарсан үйлчлэлээр л үүсдэг юм” гэсэн билээ.
COVID-19, нэг талаас, вирусийн шууд нөлөөгөөр, нөгөө талаас, өвчтөний дархлалын урвалын нөлөөгөөр хавсран үүсэж байгаа учраас, энэ өвчний эмчилгээ ч хавсарсан эмчилгээ байх ёстой хэмээн дархлал судлалч Рафи Ахмед үзэж байна. Өөрөөр хэлбэл, өвчтөний дархлалыг бүрэн дарангуйлдаггүй интерлейкин-6-гийн ингибиторыг вирусийн эсрэг эмтэй хавсран хэрэглээд COVID-19-ийг эмчилж болно гэдэгт тэр итгэж байгаа ажээ.
Англи хэлнээс орчуулсан анагаах ухааны доктор Э. Пүрэвдаваа, 2020-05-21
Эх сурвалж: Heidi Ledford. How does covid-19 kill? Uncertainty hampers doctors’ ability to choose treatments.