Т.Гантогтох: БНХАУ руу адууны мах экспортлох зөвшөөрөлтэй 10 гаруй компани байдаг

ХХААХҮЯ-ны Хүнсний үйлдвэрийн хөгжлийн бодлогын зохицуулалтын газрын дарга Т.Гантогтохоос махны экспорт хийгээд, дотоодын махны хангамжийн нөхцөл байдал, баримталж буй бодлогын талаар тодрууллаа.

-Энэ оны махны экспортын мэдээллийг өгөхгүй юу?

-Өчигдрийн /2019.12.12/ байдлаар Монгол Улс 45.6 мянган тонн мах, махан бүтээгдэхүүн экспортолсон. Махны экспорт өнгөрсөн оныг бодвол бага зэрэг бууралттай байгаа. Өнгөрсөн онд Монгол Улс 70.4 мянган тонн мах махан бүтээгдэхүүн экспортод гаргасан. Он гарахаас өмнө мэдээж экспорт нэмэгдэнэ. Манай яам ч гэсэн энэ тал дээр анхаарч ажиллаж байгаа.

-Экспортод гаргах махны төрөлд квот тогтоосон уу?

-2020 онд тодорхой хэмжээний мах махан бүтээгдэхүүн экспортлохоор тооцоолол гаргасан. 2020 онд нийт  эдийн засгийн эргэлтэд оруулах хэрэгцээг 20 сая малаар тооцсон. 13 сая мал буюу 500 гаруй мянган тонн махыг дотооддоо хэрэглэнэ. Долоон сая мал экспортлох тооцоо гарсан. Өөрөөр хэлбэл, 174 мянган тонн мах экспортлох боломжтой байгаа юм. Үүнээс үхэр, адууны мах болон дулааны аргаар боловсруулсан маханд квот тогтоосон. Гэхдээ эцсийн бүтээгдэхүүн болох зайдас зэргийг экспортлоход квотгүй. Мөн хонь, ямааны мах квотгүйгээр экспортлоно. Адуу, үхрийн тоо толгой Монголд бага тул квот тогтоосон. Харин бэлчээрийн даац хэтэрсэн тул хамгийн их тоо толгойтой байгаа хонь, ямааны маханд квот тогтоогоогүй.

-Мах экспортлох үнийн тухайд ямар байдаг вэ?
-Өнгөрсөн жил 70.4 мянган тонн мах экспортлоход 160 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт болсон.

-Монголын мал жил бүр өсөж, бэлчээрийн даац хэтэрч байна. Тэгэхээр Монгол малыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ямар бодлого яам барьж байна вэ?

-Монгол Улс 6-7 сая тонн мах экспортлох боломжтой. 2018 онд 70.4 мянган тонн мах экспортолсон тухай түрүүн хэлсэн. 70.4 мянган тонн махыг хонин толгойд шилжүүлэхээр гурван сая болж байгаа. 2010 оноос хойш Монгол Улсын мал жил бүр тав, таван саяаар өссөн байдаг. Тэгэхэд 2017 онд 66.2 сая байсан мал 2018 онд 66.4 сая болж өссөн. Урьд  нь тав таван саяаар өсөж байсан мал эдийн засгийн эргэлтэд оруулаад экспортлохоор өсөлт нь ийм байна.

-Мах экспортлох зөвшөөрөлтэй хэчнээн аж ахуйн нэгж байдаг вэ. Аж ахуйн нэгжүүд квотоо зарсан гэдэг асуудал гараад байдаг шүү дээ.  Энэ тухай тодруулахгүй юу?

-Мах экспортлогч компаниуд импортлогч орныхоо шаардлагыг хангасан байх  хэрэгтэй байдаг.  Төрөл төрлөөрөө  экспортлох компаниуд өөр байдаг. ОХУ руу гэхэд 29 аж ахуйн нэгж зөвшөөрөлтэй байгаа. БНХАУ руу гэхэд зөвхөн адууны мах экспортлох зөвшөөрөлтэй 10 гаруй компани байна. Дулааны аргаар чанасан мах экспортлох зөвшөөрөлтэй 10 гаруй компани гэх мэт төрлөөрөө өөр байна. Гэхдээ энэ байдал нь нэг гажуудал үүсгэсэн. Шударга бусаар бизнес хийх гэдэг. Өөрөөр хэлбэл, үйлдвэрийн бус аргаар бэлтгэсэн махаа чанаад зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжийн нэр дээр экспортолж байна.  ХХААХҮЯ-наас барьж байгаа бодлого бол зөвшөөрөлтэй үйлдвэрүүд зөвхөн  өөрийнхөө үйлдвэр дээр махаа боловсруул, экспортолсон хэмжээ боловсруулсан хэмжээ ижил байх ёстой гэдэг. Үүнийг мэргэжлийн хяналтын байцаагч нар хянаж байгаа. Цаашлаад арьс, шир, яс, дайвар бүтээгдэхүүнээ хэрхэн  ашиглаж, зарцуулж, эдийн засгийн эргэлтэд оруулж байгааг нь ч хянаж эхэлсэн. Энэ хүрээнд аж ахуйн нэгжүүдтэй бодлогын гэрээ байгуулсан.

-Орон нутгийн аж ахуйн нэгжүүд шууд мах экспортлох боломжгүй боллоо гэдэг. Орон нутгийн үйлдвэрийг махны гадаад худалдаа хийхэд яам хэрхэн анхаар байгаа вэ?

-Яамнаас экспорт хийх аж ахуйн нэгжүүддээ хянан магадлагаа хийдэг. Үүний хажуугаар импортлогч орны гаардлага их байдаг. БНХАУ-ын хянан магадлагааны  баг Монгол Улсад ажиллаад “Энэ үйлдвэр манай орнй шаардлагыг хангаж байна. Манайх энэ үйлдвэрээс махаа авна” гэдэг.

-Монгол Улс жил бүр 10 гаруй мянган тонн мах нөөцөлдөг. Гэвч энэ онд маш бага мах нөөцөлсөн шүү дээ. Ирэх онд дотоодын хэрэгцээнд хэдэн мянган тонн мах бэлтгэх вэ?

-Хаврын улирлын махны хомсдлын үед дотоодын хэрэгцээг тогтвортой байлгахын тулд мах бэлтгэдэг. 2017 онд 15.8 мянган тонн мах бэлтгэсэн бол 2018 онд 12.8 мянган тонныг бэлтгэж, худалдаалсан. Харин 2019 онд дөрвөн мянган тонныг бэлтгэсэн. Ийм бага мах  нөөцөлсөн шалтгаан нь санхүүжилтийн эх үүсвэртэй холбоотой. 10 мянган тонн мах бэлтгээд, 6-7 мянган төгрөгөөр худалдааллаа гэхэд 60-70 тэрбум төгрөг хэрэгтэй болдог. Энэ мөнгө нь төсөв дээр ачаалал үүсгэдэг. Тийм болохоор мах бэлтгэх ажлыг арилжааны банкны эх үүсвэрээр шийддэг. Мэдээж, хүүг нь хөнгөлөх нөхцөлтэй байдаг. 2020 онд дотоодын хэрэгцээнд 20 мянган тонн мах бэлтгэнэ гэж төлөвлөж байгаа. Өнгөрсөн жил мах бэлтгэх 10 аж ахуйн нэгж хүсэлтээ явуулсан ч гурав нь л банкны шаардлага хангасан. Тиймээс бага мах бэлтгэсэн. Энэ жил эртнээс бэлдээд 14 аж ахуйн нэгж 20 мянган тонн мах бэлтгэнэ.

---