-Мэдээгүйжүүлэгч  эмч нь 7-700 гаран эм, бодис тунлаж, хоршуулах чимхлүүр ажил-

Гайхалтай сайхан  кино үзээд уйлж, инээж, ухаарах зэрэг бүх мэдрэмжийг авахдаа хүмүүс жүжигчдийг нь биширч, тэдний тухай ам дамжин ярьж, зуун зуунаар дүр нь сэтгэлд хоногших нь бий. Гэтэл тэдний цаана зохиолч, найруулагч, туслах найруулагч, дууны найруулагч, гэрэлтүүлэгч, нүүр хувиргагч, монтаж, эвлүүлэгч гэх мэт хэдэн зуун хүнтэй баг ажилладаг. Гэвч тэднийг дурсах нь ховор. Үүнтэй ижилхэн дээсэн дөрөөн дээр байгаа хүний амийг аварсан хүнд мэс заслын ард том баг байдаг. Тэдний нэг хэсэг нь мэдээгүйжүүлэх, өвчин намдаах тасгийнхан юм. Энэхүү арын фронтынхны талаарх багахан ч гэсэн ойлголтыг өгөх, түүнчлэн тухайн салбарт ямар бэрхшээл хүндрэл үүсэж байгаа, тэднийг шийдвэрлэх гарцын талаар Н.Нямдаваагийн нэрэмжит Хавдар Судлалын Үндэсний Төвийн  Мэдээгүйжүүлэг, өвчин намдаах тасгийн эмч, АУ-ны доктор, Клиникийн профессор Б.Болормаатай ярилцлаа.

Тэрбээр,  Хавдар Судлалын Үндэсний Төвийн Мэдээгүйжүүлэг, өвчин намдаах тасагт сүүлийн 20 орчим жил ажилласан. Тус тасагт хийгдэж буй бүхий л төрлийн мэдээгүйжүүлэг, мэс засал, сэхээн амьдруулах, яаралтай тусламжийн эмчилгээнд оролцож дотоодын болон гадаадын хурал зөвлөгөөн, сэтгүүлүүдэд хүлээн зөвшөөрөгдөн судалгаа шинжилгээний материалаа хэлэлцүүлж, хэвлүүлсэн салбарынхаа томоохон төлөөлөгч юм. Түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.

-Ярилцлагынхаа эхэнд мэдээгүйжүүлэг, тус салбарын эмч, мэргэжилтнүүдийн ажлын талаарх ерөнхий ойлголтыг өгөх үү. Хүмүүсийн энэ талаарх ойлголт нь багахан хүрээг хамардаг юм шиг санагддаг?

-Ард түмний дунд “Наркозын” гээд хэвшсэн л болохоос албан ёсны нэр нь ямар ч хүнд ажилбарын үед үйлчлүүлэгчид өвдөлт, зовуурь мэдрүүлэхгүй байх буюу  Мэдээ+үгүй+жүүлэх үүрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, мэдээгүйжүүлэгч эмч, сувилагч гэх ёстой юм. Мэдээгүйжүүлэг нь өөрөө хими, биологи, физик, техникийн ШУ-нд суурилсан олон төрлийн байхаас гадна нарийн төвөгтэй гардан үйлдэл, хүний биеийн бүхий л эрхтэн системийн эрүүл ба эмгэг үеийн гүнзгий өөрчлөлтүүдийг ялган судлах, төрөл бүрийн химийн нэгдэл, эм тарианы гүн гүнзгий мэдлэгтэй байхыг шаарддаг өвөрмөц мэргэжил. Энэ утгаараа зүрхний, уушгины, бөөрний,  булчирхайн, мэдрэлийн гэх мэт нарийн мэргэжлийн эмчийн үүргийг давхар гүйцэтгэх шаардлага тавигддаг. Мөн мэс заслын явцад хэрэглэх 7-700 гаран эм тарианы харилцан нийцэл, зохицлыг  өвчтөний нас, жин, мэс заслын цар хүрээ, суурь өвчин, дагалдах болон хавсарсан өвчинд тохируулан өвчтөн тус бүрд эм тариа бүрийг тунлаж, дозлох нарийн чимхлүүр ажил.

-Чиглэл чиглэлийн нарын мэргэжил эзэмшсэн  байх шаардлагатайгаас гадна эм, тариагаа тунлах гээд мэргэшил нь нэмэгдэж байна. Бас мэс засалд орох өвчтөний сэтгэл санааг бэлдэх сэтгэл зүйчийн үүрэг гүйцэтгэдэг гэдэг шүү дээ?

-Тийм ээ. Мэдээгүйжүүлэгч эмч мэс засалд орох хүний сэтгэл санааг бэлдэх, урьд өвчилсөн өвчлөл, бэртэл гэмтэл, харшил, амьдралын түүхийг судлах, дагалдах болон хавсарсан өвчин, мэс заслын дараах дэглэм, өвдөлт  намдаах аргыг тооцож хянах гээд олон асуудлуудыг нэгтгэн удирдах чадвартай байхыг шаарддаг. Гардан гүйцэтгэх үйлдэл бүр нь өвөрмөц, төвөгтэй,  нарийн мэдрэмж, дэвшилтэд техник шаардах бөгөөд алдаа бүр нь өндөр эрсдэл дагуулах чимхлүүр хөдөлмөр. Амь нас цаг минутаар хэмжигдэж байгаа нөхцөлд шаардагдах тоног төхөөрөмж нь дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн өндөр технологи ашиглах бөгөөд тэдгээрийг төгс хэрэглэж ашиглах чадвартай байхыг шаардана. Мэс заслын багт ажил үүргээ тайван тухтай чанартай эрсдэлгүй гүйцэтгэх эхлэлийг тавьж мэс засал бүрэн төгсөхөд  хэр хэмжээний, хэр хугацааны мэс засал хийгдсэнээс үл хамааран өвчтөнг бүрэн өвдөлтгүй сэрээх- амьдруулах үндсэн үүргийг хүлээдэг.

-Өвчтөнийг мэс засалд орохоос нь эхлээд, мэс заслын явц, сэрэх хүртэл нь мэдээгүйжүүлэгчид хариуцдаг гэсэн үг үү?

-Мэдээгүйжүүлэгч эмч нар яг л кино зохиолч, найруулагч шиг арын фронт юм л даа. Хэр их цус алдсан, хэчнээн зүсэж залгасан ч хэн нэгний цусны даралт, зүрхний цохилт, амьсгалын тоог хүссэнээрээ удирдаж, зохицуулж хянах гэдэг энгийн хүнд цочирдом хэрэг. Даваад гараад ирэхэд  хамт олон, өвчтөний ар гэр, ахан дүүсийг харах нь гайхамшигтай сайхан санагддаг шүү.

Мөн яаралтай болон хүнд мэс засалд огт төлөвлөгдөөгүй нарийн төвөгтэй, эрсдэл дагуулах үйлдлүүдийг богино хугацаанд самбаачлан шийдвэрлэж, төгс хийх шаардлага тавигддаг. Амжилттай мэс засал өөрөө  мэргэшсэн, жигдэрсэн  баг хамт олны ажиллагааны үр дүнд л бий болно шүү дээ. Мэс заслын багт мэдээгүйжүүлэгч болон мэс заслын эмч нар, мэдээгүйжүүлэгч болон мэс заслын сувилагч нар, өндөр технологи эзэмшсэн лабораторийн эмч нар, техникийн ажилтан, эм зүйч, ариутгал, цэвэрлэгээний ажилтнууд нэгэн зэрэг нэг зорилгын төлөө ажиллах торгон агшин. Энэ үед хэн нэгний үйл ажиллагаа доголдоход алтан амь эрсдэх нөхцөл үүсэж байдаг.

ХСҮТ 2019 он

-Тэгвэл өнөөдөр Монголын эмч нар дэлхийн эмч нартай эн зэрэгцэж чадаж байна уу?

- Монгол эмч нар түүн дотроос Хавдар Судлалын Үндэсний Төвийн эмч нар Швейцар, Канад, Япон, Герман, Тайланд, Тайван, Солонгос, Австри, Энэтхэг, Хятад улсад суралцаж мэргэжил мэдлэгээ дээшлүүлсэн. Эдгээр улсад ашиглаж байгаа бүхий л төрлийн техник технологийг ашиглах чадвартай баг. Эрчимт эмчилгээ, сэхээн амьдруулах, мэдээгүйжүүлэгийн эмч нар ажил мэргэжлийнхээ болон тоног төхөөрөмж, ашиглалтынхаа хувьд хаана ч гологдохгүй. Гэвч эрүүл мэндийн салбар зөв голдиролдоо орж чадахгүй л байна.

-Эрүүл мэндийн салбарын энэ байдлыг шийдвэрлэх ямар гарц байна гэж та хардаг вэ?

-Миний бодлоор хэдэн хэдэн гарц байна гэж хардаг.

Нэгдүгээрт, Монгол Улсын Эрүүл мэндийн салбарт маш өндөр үнэтэй тоног төхөөрөмжийг олон тоогоор  уралдан авч байна. Тэднийг бүрэн хүчин чадлаар нь ашиглахгүй байх, эсвэл орчин үеийн шаардлага хангахгүй техникийг хүчээр шахаж оруулж ирэх зэрэг зохисгүй үйлдэл их байна. Үүний оронд мэдлэг, туршлага өндөртэй нарийн мэргэжлийн баг өөрсдөө худалдан авалт, ашиглалт, засвар үйлчилгээг хариуцаж хянаж, чанарын үр дүн, хариуцлагаа өөрсдөө үүрдэг хүлээдэг байх эрүүл системд шилжих шаардлагатай. Бидэнд дэлхийн түвшинд нийцсэн өндөр зэрэглэлийн тоног төхөөрөмжийг зөв оновчтой сонголтоор авах, хэрэгцээт зүйлийг үр дүнтэй  чанартай ашиглах л дутагдаад байх юм даа.

Хоёрдугаарт, Анагаах ухаанд дурлаад, 6-10 жил сураад, нарийн мэргэжил эзэмшээд ирсэн шинэ залуу мэргэжилтнүүдээ зөв залах, зөв үнэлэх, зөв хөгжүүлэн дэмжих ухаан төр засгаас их ирээсэй гэж хүсдэг. Тэд маань  үнэн зөв үнэлэгдэхгүй, зөв хөгжих боломжгүй системд удаан ажиллавал орон гэр, аж амьдралаа авч үлдэхийн тулд зөвхөн амиа хичээсэн, мэргэжлээ зөвхөн эрх мэдэл, мөнгө олох хэрэгсэл болгох вий дээ гэж ихэд айдаг.

Гуравдугаарт, Монголын анагаах ухаанд гэр бүл, өсвөр үеийн зөв эрүүл мэндийн боловсрол, эмч, үйлчлүүлэгчдийн харилцан итгэлцэл, эерэг хандлагыг цэгцтэй менежментээр шийдвэрлэж чадвал мөн ч их амжилтад хүрнэ дээ л гэж боддог доо.

-Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд эхлээд салбараа ойлгодог удирдлага хэрэгтэй байх. Тийм үү?

- Эрүүл мэндийн салбарт нэг хүний амь аварч  чин сэтгэлээсээ баярлаж үзсэн,  нэг хүний амь алдаж өөрийгөө хурцлах шаналал мэдэрсэн АУ-ны салбарыг хүндэлдэг хамт олноо сонсдог сайн удирдагч гарч ирээсэй гэж чин сэтгэлээсээ хүсдэг. Тэгвэл тоног төхөөрөмжийн, сэтгэл санааны, эдийн засгийн дарамтгүй эрүүл нөхцөлд эмчийнхээ ажлыг зүгээр л *Төгс* хиймээр л байна. Уг нь сайн удирдагч байвал дэлхий нийтэд эмч нар гуйвшгүй өөрийн тогтсон үзэл бодолтой, хариуцлагатай, ухамсартай, соёлтой, сурч боловсрох, ур чадвараа нэмэгдүүлэх, шинэ технологи эзэмших зэрэг бусад асуудлыг бусдын дэмжлэггүй өөрсдөө бүрэн шийдэж чаддаг сайхан мэргэжилтэй хүмүүс шүү.