Хөгжиж буй хөрөнгийн зах зээл
Монгол Улсад сүүлийн хоёр жилд хамгийн өсөлттэй байгаа салбарын нэг нь хөрөнгийн зах зээл юм.
Хоёр жилийн өмнө буюу 2017 оны эхэнд Монгол Улсын хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээ 1.4 их наяд төгрөг байсан бол тус оны арван нэгдүгээр сарын сүүлчээр 2.4 их наяд төгрөгт хүрсэн. Өөрөөр хэлбэл энэ хугацаанд 70 хувийн өсөлт үзүүлсэн байдаг. Ингэснээр 2018 он гарахад нийт үнэлгээ 2.5 их наяд төгрөг давсан. Өөрөөр хэлбэл, тус оны эцэст “Монголын хөрөнгийн бирж” ХК болон “Монголын үнэт цаасны бирж” ХХК-аар дамжуулан нийт 245.4 тэрбум төгрөгийн арилжаа хийгдсэн нь түүхэн дэх хамгийн өндөр дүн бүхий арилжаа болсон юм. Нийт арилжааны дүнг задлан авч үзвэл, МХБ-ийн анхдагч зах зээлийн арилжаагаар нийт 31.4 төгрөгийн хувьцаа, хоёрдогч зах зээлийн арилжаагаар 178.6 тэрбум төгрөгийн хувьцаа, 33.5 тэрбум төгрөгийн ЗГҮЦ, 631.6 сая төгрөгийн компанийн бонд, МҮЦБ-ийн анхдагч зах зээлийн арилжаагаар нийт 1.0 тэрбум төгрөгийн компанийн бонд, хоёрдогч зах зээлийн арилжаагаар 292.1 сая төгрөгийн хувьцааг арилжаалсан байдаг. Хувьчлан авч үзвэл нийт арилжааны дүнд эзлэх хувьцааны гүйлгээний дүн 85.7 хувь, ЗГҮЦ-ны гүйлгээний дүн 13.7 хувь, компанийн бондын гүйлгээний дүн 0.7 хувь байжээ. Тэгвэл энэ оны хоёрдугаар улирлын байдлаар тус зах зээлийн үнэлгээ 2.6 их наяд төгрөгөөр үнэлэгдэж байна. Тодруулбал, тусгай зөвшөөрөлтэй нийт 53 ҮЦК, бүртгэлтэй 307 хувьцаат компани байна. Мөн энэ хугацаанд 82.5 тэрбум төгрөгийн хувьцааны арилжаа хийгдэж хөрвөх чадвар 3.2 хувь болов. Энэ нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 1.2 пунктээр өссөн үзүүлэлт гэдгийг Санхүүгийн зохицуулах хорооноос танилцуулсан. Мөн “Монголын хөрөнгийн бирж” ХК болон “Монголын үнэт цаасны бирж” ХК-иар дамжуулан нийт 90.5 тэрбум төгрөгийн арилжаа хийгджээ. Жил жилийн хөрөнгийн зах зээлийн онцлогийн талаар Монголын хөрөнгийн биржийн захирал Х.Алтай “2017 онд бондын арилжаа зонхилсон. Засгийн газрын бонд түлхүү арилжаалагдаж бондын арилжаа түүхэн хэмжээнд хүрч байв. Харин 2018 онд хувьцааны арилжаа голлосон. 2018 онд Засгийн газар анхдагч зах зээл дээр бонд гаргаагүй учир хоёрдогч зах зээл дээр л бондын арилжаа хийгдсэн. Харин 2019 он гарснаас хойш “Түмэн Шувуут”, “Ард Кредит” зэрэг компаниудын IPO хийгдээд байна” гэсэн юм.
Тэгвэл хөрөнгийн зах зээлийн өсөлтийн шалтгааныг Санхүүгийн зохицуулах хорооны дарга С.Даваасүрэн “Дотоодын аж ахуйн нэгжүүд болон иргэдийн хувьцааны зах зээл дэх оролцоо нэмэгдсэн нь өсөлтийн хөшүүрэг болсон” хэмээн тайлбарласан.
Үүнтэй уялдуулаад харахаар хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийг илэрхийлж буй дараагийн зүйл нь компаниуд тайлангаа олон нийтэд нээлттэй танилцуулах тухай асуудал юм. Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй 198 компани байдаг. Үүнээс нэгдүгээр ангилалд нь 14, хоёрдугаарт нь 44, гуравдугаарт 140 компани байна. Эдгээр компаниуд хагас жилийн тайлангаа Монголын хөрөнгийн биржид хүргүүлдэг бөгөөд олон нийтэд нээлттэй мэдээлэх боломжтой. Энэ дагуу хагас жилийн тайлангаа 93 компани биржид ирүүлсэн байна. Үүнээс 18 компани хагас жилийн санхүүгийн тайлангаа олон нийтэд нээлттэй танилцуулах хүсэлтээ илэрхийлжээ. Тэдгээрийн 11 нь сүүлийн хоёр жилд хувьцаагаа олон нийтэд худалдсан болон нэмэлт үнэт цаас гаргаж, бүтцээ өөрчилсөн компани юм байна. Тодруулбал, “Монгол базальт”, “Ард санхүүгийн нэгдэл”, “Ард даатгал”, “Ард кредит”, “Түмэн шувуут”, “Инвескор ББСБ”, “Хөвсгөл алтандуулга”, “Мандал даатгал”, “Эрдэнэ ресурс девелопмент”, “Монгол шуудан”, “МИК холдинг” компани хагас жилийн санхүүгийн тайлангаа танилцуулахаар болжээ.
Хөрөнгийн зах зээлийн идэвх сэргэж, энэ зах зээл хөгжиж байгаагийн энгийн жишээг холбогдох мэргэжилтнүүд энэхүү тайлангаа олон нийтэд нээлттэй танилцуулах үйл явцтай холбон тайлбарлаж байгаа юм. Монголын хөрөнгийн биржийн Зах зээлийн хөгжлийн албаны мэргэжилтэн П.Нямдорж “Монголын хөрөнгийн бирж компаниудын нээлттэй ил тод байдал, засаглалыг сайжруулах чиглэлээр хагас жилийн тайланг танилцуулах ажлыг дөрөв дэх жилдээ зохион байгуулж байна. Анх I ангиллын таван компани уриад энэ ажлыг эхлүүлж байсан бол одоо компаниуд өөрсдийн хүслийн дагуу оролцож байна. Ялангуяа шинээр орсон компаниуд “Бид хагас жилийн хугацаанд хийж бүтээсэн ажлаа олон нийтэд танилцуулмаар байна” гэдэг байдлаар хандаж байна. Энэ нь бусад компаниудад үлгэр жишээ болдог. Магадгүй цаашдаа үйл ажиллагаа явуулдаг 200 компани бүгд мэдээллээ ил тод болгож, засаглалаа сайжруулаад явах байх гэж найдаж байна” гэсэн юм.