Сар шинийн баяраар хэрхэн зөв зүй зохистой хооллох талаар НЭМҮТ-ийн Хоол судлалын албаны эрдэм шинжилгээний ажилтан Б.Туултай ярилцлаа.

Сар шинийн баярын үеэр иргэд ердийн үеийнхээс хэд дахин илүү их илчлэг авдаг вэ?

Жишээгээр тайлбарлая л даа. Насанд хүрсэн хүн нэг айлд ороод гурван ширхэг бууз, нэг зүсэм мах, нэг ширхэг чихэр, нэг таваг салат, хундага архи, нэг аяга айраг уулаа гэж тооцоход ойролцоогоор хамгийн багадаа 1000 ккал илчлэг авдаг. 3-5 айлд энэ маягаар хоолловол 3000-5000 ккал авах боломжтой гэсэн үг. Өдөрт авах хэмжээнээс хамгийн багадаа хоёр дахин их илчлэг авч байна гэсэн үг.

Дунджаар таван айлд энэ маягаар хооллосон гэхэд хэдэн кг жин нэмэх боломжтой вэ?

Илчлэгийн илүүдэл хүний биед өөх тос болон хуримтлагддаг. Хэрвээ маягаар хоолловол 2-3 кг жин нэмэх боломжтой.

Өдөрт 4-5 айлаар орно гэж тооцоолвол айлаас айл хооронд зочлоход 30 минутаас нэг цаг зарцуулж байгаа. Энэ хооронд хоолоо шингээж, ходоодоо амраах ямар алхам хийвэл тустай байдаг вэ?

-Халуун бүлээн шингэн зүйл уух хэрэгтэй. Халуун ус ногоон цай байж болно. Хоолны шингэлтийг сайжруулахаас гадна түгжрэл үүсэхээс сэргийлнэ. Ходоодыг амрааж өгч байдаг. Бие махбодийнхоо онцлогт тааруулж хооллох хэрэгтэй. Архаг хууч өвчтэй хүмүүс хэт их идвэл өвчин нь сэдрэх эрсдэлтэй тул бага хооллох хэрэгтэй.

Олон айлаар зочлох шаардлагагүй, цөөн айлд очих хүмүүс хоол шингэх хугацаагаа хэдий хэр хугацаа гэж тооцох ёстой вэ?

Ходоодонд хоол боловсрох хугацаа хамгийн дээд талдаа 4 цаг байдаг. Ер нь ямар хоол идсэн бэ гэдгээсээ хамаараад 2-4 цаг байдаг. Өөх тос ихтэй хүнд хоол идсэн бол дөрвөн цагийн дараа дараагийн айлдаа зочилно гэж төлөвлөх хэрэгтэй.

Уламжлал ёсоор тавгийн идээгээ засаж, ууц өвчүүгээ тавина. Гэхдээ баярын ширээгээ юугаар илүү чимж, юунаас татгалзах ёстой вэ?

Ногоон ногоо орсон майонезгүй салат ахиу хийх хэрэгтэй. Яагаад вэ гэхээр байцаа, юуцай, бууцай хэмээх ногоон өнгийн ногоонд агуулагддаг хлорофилл хэмээх бодис нь хүний бие мах бодиос илүүдэл өөх тосыг зайлуулж байдаг. Ингэснээр өөх тос биед хуримтлагдахгүй, илүүдэл жинтэй болох эрсдэл багасна. Хоёрдугаарт, цусыг цэвэршүүлж, хоолны хордлогоос сэргийлэх боломжтой. Гуравдугаарт, эслэг ихтэй учраас гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг нэмэгдүүлж, илүүдэл жингээс сэргийлж өгдөг ач холбогдолтой. Аль болох ногоо их орсон, майонез ороогүй салат бэлдэж тавьбал зүгээр.

Баярын ширээндээ хиам тавихаас аль болох татгалзаарай. Учир нь хиамын найрлагад нитрит хэмээх бодис агуулж байдаг. Байнга хэрэглээд байвал ходоодны хорт хавдар үүсэх эрсдэл өндөр болдог. Тиймээс татгалзаж байх нь зүйтэй.

Архаг суурь өвчтэй хүмүүс даршилсан, давсалсан, нөөшилсөн хүнсний бүтээгдэхүүнээс татгалзаарай.

Цагаан сарын үеэр нийтлэг хэрэглэгддэг хүнснүүдээс хамгийн өндөр илчлэгтэй нь ямар хүнс байдаг вэ?

Хамгийн илчлэг өндөртэй хоол хүнс бол өөх тостой хоол байдаг. Ууц, өвчүүний мах, майонез агуулсан салат, бууз зэрэг багтана.

Эсрэгээрээ сар шинийн зоогоос хамгийн илчлэг багатай нь ямар хүнс байна вэ?

Майонез ороогүй ногооны салат болон жимс багтана. Мах, бууз идсэний дараагаар ногоо орсон салат идэх нь зүйтэй.

Жимс хэдийгээр хоолны шингэцэд сайн нөлөөтэй ч мах их идэж буй үед хориглох жимс гэж байдаг уу?

Өөх, махтай хоол идсэний дараагаар ус ихтэй жимс болох тарвас зэрэг жимс идвэл гэдэс дүүрдэг. Майонез агуулаагүй жимсний салат бол асуудалгүй. Махтай зохицохгүй хүнс бол сүүтэй цай. Яагаад махны уураг сүүн уураг хоорондоо зохьцдоггүй.

Майонез бол баярын салатны гол орцны нэг. Салатны 100 гр орцны илчлэг 1000 ккал байлаа гэж бодоход майонез хийснээр хоёр дахин нэмэгддэг гэж сонссон. Энэ зөв мэдээлэл үү?

Найрлагад нь өөх тос ордог учраас майонез маш илчлэг өндөртэй.

Мах их хэмжээгээр хэрэглэсний дараа хоолоо шингээх зорилгоор газтай хүйтэн ундаа хэрэглэдэг. Энэ нь ямар эрсдэлтэй вэ?

Өөх тостой халуун хоолны дараагаар хүйтэн ус, ундаа уух юм бол нойр булчирхайн хурц үрэвсэл үүсэх эрсдэлтэй. Хүйтэн зүйл уух нь цөсийг цочроож өгдөг. Жишээлбэл, хүйтэн усан дээр тос хийхээр царцчихдаг. Тиймээс таны бие мах бодод ч гэсэн ийм процесс явагдаж байна гэсэн үг. Өөх тос нь боловсрохгүй царцаж, боловсруулж чадахгүй байсаар байгаад цөс, нойр булчирхай нь ачааллаа дийлэхгүй өвдөнө гэсэн үг.

Мах идсэний дараа бага зэрэг архи уух нь шингэцэд тустай гэсэн яриа байдаг. Энэ талаар НЭМҮТ-ийн хийсэн судалгаа байдаг уу?

Мах архийг задалдаг гэсэн судалгаа байдгийг мэдэхгүй байна. Архийг тохируулж, зөв зохистой хэрэглээрэй гэж зөвлөмөөр байна. Гэхдээ сүү болоод сүү агуулсан бүтээгдэхүүнүүд архитай зохицдоггүй. Сүүг архи ээдүүлдэг. Биемахбодод ороод боловсрох гэж байхад ээдүүлээд ач холбогдлыг нь байхгүй болгож, гэдэс ходоодыг цочроох, өвтгэх эрсдэлтэй байдаг.

Айргийн хэрэглээ багагүй нэмэгддэг. Гэтэл хууч өвчнийг сэдрээх аюултай талаар сонсож байсан. Мах их идэж буй тохиолдолд айргийг хэрхэн зохистой хэрэглэх вэ?

Сүү болон сүүн бүтээгдэхүүнийг архитай хамт хэрэглэх нь зохицохгүй гээд сая өгүүлсэн. Тиймээс айраг уусан бол айргаа л ууж, архитай хольж хэрэггүй. Айраг хүйтэн бүтээгдэхүүн учир халуун өөх тостой хоол идчихээд айраг уух нь элэг цөс, нойр булчирхайг цочрооно.

Ер нь цагаан сараар гардаг түгээмэл хордлого нь юу вэ?

Нэг дор хэт их идэхээс үүдэлтэй байдаг. Жишээлбэл, олон төрлийн бууз, салат, архи гэх мэт бүтээгдэхүүнийг нэг дор хэрэглэж, хоолны шингэц удааширдаг. Хувийн эрүүл ахуй сахиагүй, хоол бэлдэж байгаа айл нь хүнсний бүтээгдэхүүнээ удаа хадгалсан зэргээс хоолны хордлого үүсэж болно.

Баярын үеэр хүүхдүүд амттан их хэрэглэдэг. Энэ нь ямар сөрөг нөлөөтэй вэ?

Амттай зүйл их идээд, өдөрт хоол хүнснээс авах шимт бодисыг авч чадахгүй бол дархлаа нь сулардаг. Дархлаа суларснаар ханиад томуу хүрэх эрсдэлтэй байдаг. Насанд хүрсэн хүн ч гэсэн шимт бодисоо авч чадахгүй хооллоод байх юм бол илчлэгийн илүүдэл, өөх тосны илүүдэл нь өөх болж хуримтлагдан таргалдаг. Халдварт бус өвчлөл болох зүрх судасны өвчин, чихрийн шижин, даралт үүсдэг. Мөн дархлаа суларч, халдварт өвчнөөр өвдөх эрсдэл ч нэмэгддэг.

Сар шинийн баяр гурван өдөр үргэлжилж, 4-5 дахь хоногоос хэвийн хооллож эхэлдэг. Энэ үед ходоод гэдсээ хэрхэн амрааж, хэрхэн хооллох ёстой байдаг вэ?

Шингэн зүйлийг сайн уух хэрэгтэй. Сар шинийн баяраар ч гэсэн ууж байх хэрэгтэй. Учир нь халуун, бүлээн шингэн зүйл нь хоол шингээлтийг сайжруулдаг. Хүний бие махбодийн бодисын солилцоо шингэн орчинд явагддаг. Тиймээс шингэнийг сайн ууснаар хоолны боловсролт, шингэлт сайн байх боломжтой. Үүнээс гадна ногоон сайн хэрэглэх хэрэгтэй. Хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ илчлэг багатайгаас гадна хоолны өөх тосыг задалж, хортой нэгдлийг зайлуулдаг учир олон төрлийн ногоо хэрэглэх хэрэгтэй.

Манай улсын хувьд хүн амын таргалалт ямар түвшинд байна вэ?

Нийгмийн эрүүл мэндийн төвөөс хийсэн “Хоол тэжээлийн үндэсний тавдугаар судалгаа”-гаар монгол хүмүүсийн таргалалт маш өндөр түвшинд гарсан. 15-49 насны эрэгтэйчүүдийн 49.6 хувь нь, эмэгтэйчүүдийн 46.5 хувь нь таргалалттай, хүүхдүүдийн 23 хувь нь таргалалттай гэсэн дүн гарсан. Сүүлийн үед бүх насныханд таргалалт улам л нэмэгдэж байна.

Голлох шалтгаан нь юу вэ?

-Буруу хооллолттой холбоотой. Эрүүл бус хүнс болох түргэн хоол давсалсан, нөөшилсөн бүтээгдэхүүний хэрэглээ, илчлэг өндөртэй хүнсний бүтээгдэхүүнүүд шарсан тахиа, шарсан төмс зэргийн хэрэглээ өндөр болсон. Транс тос агуулсан бүтээгдэхүүн мөн их хэрэглэдэг болсон. Жишээлбэл, дэлгүүрийн ихэнх гурилан бүтээгдэхүүн транс тос маргарины агууламжтай байна. Энэ бүтээгдэхүүний хэрэглээ өндөр байна. Хүүхдүүдийн дунд гэхэд чихэрлэг, амттаны хэрэглээ их өндөр байна. Эрүүл бус хүнсний хэрэглээтэй холбоотой таргалалт нэмэгдэж байна.

Ер нь насанд хүрсэн хүн өдөрт хоол хүнснээсээ хэдэн ккал илчлэг авдаг вэ?

Насанд хүрсэн хүн өдөр тутамдаа хоол хүнснээс дунджаар 2400 ккал авдаг. Гэхдээ нас хүйсээсээ хамаараад харилцан адилгүй. Эрэгтэй, эмэгтэй хүний хувьд өөр, өөр. Хүйтний улиралд хөдөлмөр эрхэлдэг эрэгтэй хүнээр жишээлээд үзэхэд 2500 ккал, бүр дээд тал нь 3000 ккал авах боломжтой. Эмэгтэй хүний хувьд хамгийн багадаа 1600 ккал, түүнээс дээш авах боломжтой. Хүүхдийн хувьд бие махбодь нь эрчимтэй өсөж байгаа учир өөр, өөр. Нэг настай хүүхэд хоногт 980, 18 настай эрэгтэй хүүхэд гэхэд 2700 ккал авдаг.