Монголын эрчим хүчний инженерүүдийн холбооны гүйцэтгэх захирал, Монгол Улсын зөвлөх инженер Р.Ганжууртай ярилцлаа.

Монгол Улсын эрчим хүчний байдлын өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл өгөхгүй юү?

Монгол Улсын эрчим хүчний байдал амаргүй, хямралтай байна. Монгол Улс эрчим хүчний 20 хувийн дутагдалд орсон. Үүнээс гадна дулааны эрчим хүчний чадлын дутагдалд орчихлоо. Цахилгаан станцуудын хүчин чадал хэрэглээгээ гүйцэхээ больсон. Дулааны хүчин чадал 40 хувиар дутаж байна. Чадлын дутагдалд орж, хангаж чадахааргүй байдалд хүрч байна. Хоёрдугаарт, эрчим хүчний нийт тоноглолын 40 хувь нь ашиглалтын хугацаа нь дууссан. Гуравдугаарт, ОХУ-ын эрчим хүчний системийг найдвартай гэж үзэж болохооргүй байна. Эндээс үзвэл хүнд байдалтай байна гэж үзэж болно.

Герман Европын зарим улсуудад цөмийн эрчим хүчийг ногоон эрчим хүч гэж тооцож байх шиг байна. Дайны улмаас ОХУ-ын эрчим хүчний нийлүүлэлт буурсан. ОХУ-ын зүгээс ч импортоо бууруулах шийдвэр гаргаж байна. Эндээс харахад Монгол Улсад цөмийн эрчим хүчний салбар хөгжих боломжтой юу?

Цөмийн эрчим хүчний салбар 1950-иад оноос дэлхий нийтэд хөгжөөд хагас зуун жил өнгөрөөд явж байна. Энэ бол шинжлэх ухааны маш том дэвшил байсан. Гэвч 1986 онд Чернобылийн цахилгаан станцад осол гарч, хүн төрөлхтөнийг маш их айлгасан. 2011 онд ​Фүкүшимагийн атомын цахилгаан станцад осол гарч, олон нийт аюултай гэж үзэх болсон. Үүний дараагаар Герман улс цөмийн эрчим хүчээ зогсоож Итали улсад бүх цахилгаан станцаа хаасан. Гэвч дайны байдал үүссэн энэ үед цөмийн эрчим хүчээ сэргээх тухай асуудал Европт эхэлж байна. Атомын цахилгаан станцын хамгийн том дутагдалтай тал нь осол гарсны дараа маш том гамшиг учруулдаг. Гэхдээ бид үүнээс айж болохгүй. Ослууд юунаас болж үүссэн бэ гэхээр хүнтэй холбоотой гарсан. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр атомын цахилгаан станцын аюулгүй байлгахын тулд хүнээ сайн бэлд гэсэн үг. Сахилга бат, мэдлэг ур чадварын хувьд хүнээ сайн бэлтгэж чадвал хэцүү зүйл байхгүй. Боловсон хүчнээ сайн бэлтгэж чадсан улс орнууд байна шүү дээ.

Жишээ дурдвал?

Франц Улс. Франц нийт эрчим хүчнийхээ 78 хувийг атомын цахилгаан станцаасаа гаргаж байна. Унгар гэхэд эрчим хүчнийхээ 44 хувийг гаргаад явж байна. Мөн Украины эрчим хүчний салбарын боловсон хүчин нь маш сайн бэлтгэгдсэн байдаг. Эрчим хүчнийхээ 54 хувийг атомын цахилгаан станцаасаа гаргаж байсан. Манайхаас бага хүн амтай Армени улс ажиллуулаад байхад манайх үүнээс айгаад байх хэрэг байхгүй. Зарим хүн монголчууд сахилгагүй, дураараа, үгэнд ордоггүй тийм хүмүүст атомын цахилгаан станц зохихгүй гэдэг. Тэгвэл эсрэгээр нь тийм бус хүмүүсийг нь олоод тавихгүй юу даа. Маш сайн “толгойтой”, сахилга баттай залуус манайд бий. Миний хувьд атомын цахилгаан станцаас айдаггүй. Оюутан байхдаа Уралд очиж атомын цахилгаан станцад дадлага хийж байсан. Анх ороход мэдээж сэтгэлзүй жаахан түгшүүртэй байсан ч дадлагын хугацаанд огт тоохоо больж байгаа юм.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх ОХУ-д айлчлахдаа Цөмийн эрчим хүчний судалгааны институт байгуулна гэж ярьж байсан. С.Баяр Ерөнхий сайд байхдаа үүнийг хөндөж гаргаж байсан. “Алсын хараа 2050” хөтөлбөрт атомын цахилгаан станцыг барьж байгуулах тухай асуудал 2040 он хавьцаа тавигдсан байна лээ. Өнөөдөр үүнийг барих гээгүй. Тиймээс 2040 он хүртэлх 18 жилийн хугацаанд боловсон хүчнээ бэлдчих хэрэгтэй. Энэ бол хангалттай хугацаа. Атомын цахилгаан станц эдийн засаг, байгаль орчин талаасаа ашигтай.

Эдийн засгийн үр ашгийг нь нүүрсний дулааны станцтай харьцуулвал?

Нүүрсний дулааны цахилгаан станц шиг нүүрс зөөхгүй. Нүүрсний уурхайн болон төмөр замын зардал гарахгүй. Уранаа авчирч тавиад л ажиллуулчихна. Эдийн засгийн хувьд өртөг зардал хямд, ашигтай.

Цөмийн цахилгааны станцын үйл ажиллагааны онцлогийн талаар мэдээлэл өгөхгүй юү?

Цөмийн цахилгаан станцын онцлог нь хатуу дэг журам, нарийн сахилга бат дор ажилладаг. Дараагийн асуудал нь хаягдлын тухай асуудал байдаг. Франц нийт эрчим хүчнийхээ 78 хувийг цөмийн цахилгаан станцаар гаргаад энэ бүх асуудлаа шийдээд байна. Тиймээс болно л гэж бодож байна. Франц улс бол дэлхийн таван том эрчим хүчний гүрний нэг юм. БНХАУ, АНУ, ОХУ, Япон, Франц бол эрчим хүчний таван том гүрэн. Герман улс цөмийн цахилгаан станцуудаа яагаад хаасан бэ гэхээр олон нийтийн эсэргүүцлийн улмаас хаасан байдаг. Одоо эсэргүүцэж байсан хүмүүс ойлгоод хаах хугацааг нь хойшлуулахаар болж байх шиг байна.

Манай улсад одоо ашиглаж буй дулааны цахилгаан станцуудын оронд цөмийн цахилгаан станц барина гэвэл хэдэн цөмийн станц шаардлагатай вэ?

Нэг том атомын цахилгаан станц бариад бүх асуудлаа шийдэх боломжтой. Монгол Улсын эрчим хүчний системийн 1500 мегаватт. 500 мегаваттын гурван блок тавиад л өнөөгийн эрчим хүчний хэрэглээг хангачих боломжтой.

Цөмийн цахилгаан станц овор хэмжээний хувьд ямар байдаг вэ?

Цахилгаан станцаас ялгаатай зүйл нь түлш дамжуулах цех гэж байхгүй. Нүүрсийг буулгадаг, хадгалдаг энэ бүх тоноглол байхгүй. Бусад тал нь адилхан.

Технологийн хувьд аль улсуудтай хамтрах боломжтой вэ?

Цөмийн цахилгаан станц барих тухай асуудал яригдвал үүнийг олон улсын нээлттэй тендерээр шийдвэрлэвэл зөв байх болов уу гэж боддог. Техник, эдийн засаг, байгаль орчны үндсэн гурван шаардлага тавьж шаардлага хангасан газруудыг нь хооронд нь өрсөлдүүлээд сонгох шалгаруулчих хэрэгтэй. Миний хувьд Гуравдугаар цахилгаан станцын 300 мегаваттын өргөтгөлийг зөвхөн Оросоор бариулна гээд байгаан учрыг ойлгодоггүй. Улс төрийн өөр нэгэн зүйл байдаг юм уу, тэрийг би мэдэхгүй. Миний буюу инженер хүний бодлоор олон улсын нээлттэй тендерээр шийдвэрлэчих хэрэгтэй. 300 мегаваттын өргөтгөл барих үнийг өндөр байна гэж ярьж байсан.

Дулааны цахилгаан станцын барих өртгийн тухайд?

Дулааны цахилгааны станц барих үнийг хүмүүс их сонирхдог. 2000 оны үед дулааны цахилгаан станцын нэг мегаваттын үнэ нэг сая 200 мянган доллар байсан. 300 мегаваттын станцыг энэ өртгөөр тооцож үзвэл 320 сая доллар болох нь. 2010 оны түвшинд нэг мегаваттын үнэ нэг сая 600 мянган доллар болсон бол өнөөдөр нэг мегаваттын үнэ 2.5-3 сая доллар. Манай эрчим хүчний салбарынхан 1.2-1.6 сая доллар байна гэсэн 10 гаруй жилийн өмнөх үнийг яриад байдаг. Олон улсын мэдээллийн эх сурвалж руу ороод харах юм бол нэг мегаваттын үнэ 2.5-3 сая доллар. Үүгээр тооцвол Гуравдугаар цахилгаан станцын 300 мегаваттын станцын өргөтгөл барих өртөг 900 сая доллар болно. 900 сая доллараар барина гэхээр олон нийт болон мэргэжлийн зарим хүмүүс үнэтэй байна гэдэг. Гэтэл цахилгаан станцуудын нэг мегаваттыг нь бүр 3.5 сая доллараар барих ёстой. Үнэ дагаж чанар байдаг. Гэтэл мөнгө хэмнэж байгаа нь гээд дараа нь осол, гэмтэл гараад байвал үүнээс их зардал гарна. Нэг станц барьж байгаагийнх маш сайн станц барих хэрэгтэй.