“Esan” төслийг оюуны үйлдвэрлэлийн газар хэмээн нэрлэж болно. Учир нь боловсролын байгууллага, их, дээд сургуулиуд, номын сангуудын хувьд нэн чухал ач холбогдолтой бөгөөд энэ үйлдвэрлэлийн гол түүхий эд болох ном, сурах бичиг, гарын авлага, сонин, сэтгүүл, эрдэм шинжилгээний бүтээл, архивын болоод статистикийн лавлах материал, төр засгийн эрхзүйн баримт бичиг гээд маш өргөн хүрээний материаллаг баазын төвлөрсөн санг бий болгосноороо онцлог юм. Одоогоор “Esan-Үндэсний цахим сан”, их, дээд сургуулиудад зориулсан хуулбар шалгуурын систем бүхий ”ESAN EDU-Боловсролын платформ”, “Docvert” байгууллагуудад зориулсан архивын платформ,  жилд 130 сая хуудас материал цахимжуулах хүчин чадалтай  “Content center” цахимжуулах үйлчилгээг зах зээлд нэвтрүүлээд байгаа юм. Энэ талаар “Степпелинк холдинг” ХХК-ийн Үйл ажиллагаа эрхэлсэн захирал Ц.Одонтуяатай ярилцлаа.

-“Esan” төсөлтэй хэрхэн холбогдсон түүхээс тань яриагаа эхэлье. Та бидэнд өөрийгөө товч танилцуулахгүй юу?

-Юуны өмнө ярилцлагад урьж “Esan” төслийнхөө зорилго, түүхэн замналыг таниулах боломж олгосон танай хамт олонд талархлаа илэрхийлье. Намайг Цэндсүрэнгийн Одонтуяа гэдэг. Маркетинг, санхүүгийн чиглэлээр мэргэжил эзэмшсэн. Сүүлийн 10 жил төсөл боловсруулалт болон төслийн удирдлагаар мэргэшин ажиллаж байгаа. Одоогоор “Степпелинк холдинг” ХХК-ийн Үйл ажиллагаа эрхэлсэн захирлаар ажиллаж, бизнесийн 12 салбарт 10 компанийн үйл ажиллагааг хариуцан ажиллаж байна.

Анх компанидаа бизнес хөгжлийн менежерээр ажилд орж, анхны бичсэн төсөл маань салбар салбарын бүх төрлийн мэдлэг мэдээллүүдийг нэг дор төвлөрүүлсэн, Монголын анхны нэгдсэн цахим санг бий болгох “Esan” төсөл байсан. Төслөө бичих хугацаандаа төслийнхөө зорилго, агуулга, хэлбэр, шийдэл бүх зүйлд нь дурлаж, өөрийн амьдралын зорилгоо нэгтгэсэн учраас “Esan”-гийнхаа төслийн удирдагчаар ажиллах болсон. Төсөл хэрэгжиж эхлэх мөчөөс бид олон олон сорилтуудтай тулгарч, мэдэхгүй, чадахгүй зүйл их гарч байсан ч хамтдаа даван туулж чадсандаа үе үеийн төслийн багийнхнаараа маш их бахархдаг.

-“Esan” төслийг хэрэгжүүлэх болсон анхны шалтгаан нь юу вэ?

-“Степпелинк холдинг” компанийн Гүйцэтгэх захирал Ц.Мөнхтүвшингийн санаачилгаар энэхүү төслийг эхлүүлж байсан. Тухайн үед төслийн баримт бичгийг боловсруулах даалгавар аваад энэхүү төслийг ямар зорилгоор хэрэгжүүлэх гэж байгааг асууж, ярилцсанаар төслийнхөө амин сүнсийг ойлгож авч билээ.

Бидний ярилцлага Өмнөд Африкийн Бүгд найрамдах улсын Стэллэнбош их сургуулийн үүдний самбар дээрх бичээсээр эхэлж байсан юм. “Ямар ч улс үндэстнийг устгахад атомын бөмбөг эсвэл холын тусгалтай пуужин ашиглах хэрэггүй. Ердөө боловсролын чанарыг нь муутгаж, суралцагчдад нь шалгалтан дээрээ хуурч мэхлэхийг зөвшөөрөхөд л хангалттай. Учир нь тэгж төгссөн эмч нараас болж өвчтөнүүд нас барж, тэгж төгссөн инженерүүдээс болж байшин барилга нурж, тэгж төгссөн эдийн засагч, санхүүчдээсээ болж улс орон мөнгөө алдаж, тэгж төгссөн хуульч, шүүгчдээс болж шударга ёс алдагддаг. Боловсролын сүйрэл бол үндэсний сүйрэл” гэсэн бичиг байдаг юм билээ. Энэ хэдхэн өгүүлбэр “Esan” төслийг хэрэгжүүлэх болсон шалтгааныг бүрэн илэрхийлэх байх гэж бодож байна.

-Төсөл хэрэгжүүлэх явцад олон сорилттой тулгарсан гэлээ. Энэ хүртэл амжилттай өргөжиж, олон платформыг шинээр нэвтрүүлж ирсэн туршлагаасаа хуваалцвал?

-Манай төсөл хиймэл оюун дээр түшиглэсэн төсөл. Гэтэл биднийг төслөө эхлүүлж байхад хиймэл оюун ухаанаар мэргэшсэн инженерүүд цөөхөн байлаа. Багаа бүрдүүлэх, тэднийгээ сургаж хөгжүүлэх гэж багагүй цаг хугацаа алдсан. Цахим сан үүсгэхэд бид нар өөрсдөө цахимжуулалтаа хийдэг байх шаардлага гарсан. Гэтэл бидний шаардлагыг хангах сканнерууд нь 60-70 мянган еврогийн үнэтэй. Иймээс цахимжуулах үйл ажиллагааг хямд төсөр, чанартай байлгах зорилгоор манай инженерүүд сканнеруудаа өөрсдөө зохион бүтээж, анхны Контентийн төвөө байгуулж байлаа. Алдаа бүр туршлага, судалгаа бүр үндэслэл болж системдээ гурван удаагийн томоохон шинэчлэлт, сайжруулалт хийлээ. Энэ мэт бидний ажил үргэлж шинийг эрэлхийлж, алхам тутам өөрчлөгдөж буй хэрэглэгчдийнхээ эрэлт хэрэгцээ, хүлээлтийг давуулахын төлөө, тэднийхээ мэдлэг боловсрол, амьдралын чанарыг дээшлүүлэхийн төлөө чиглэдэг учраас бид ажилдаа үргэлж сэтгэл хангалуун байдаг. Бидний зорилго чиглэл анхнаасаа тодорхой байсан учраас үндсэн платформоо хөгжүүлэх, хэрэглэгчдийн санал асуулга, олон талт судалгаанд үндэслэн системдээ сайжруулалт хийх, ашиглахад илүү хялбар болгох, хүртээмжтэй байдлыг нэмэгдүүлэх, хэрэглэгчдэд хэрэгцээтэй модулиудыг нэмж хөгжүүлэх зэргээр үе шаттайгаар ажлаа төлөвлөн гүйцэтгэж ирсэн.

-Танай баг одоо юун дээр төвлөрч ажиллаж байна вэ?

-Одоогоор бид хиймэл оюунд суурилсан бичвэрийг аудиод хөрвүүлэх болон уйгаржин бичгээс кирилл руу хөрвүүлэх систем дээр илүү төвлөрч байна. Мөн хиймэл оюуныг сургах тал дээр илүү анхаарч ажиллаж байна.

-Одоогийн байдлаар “Esan” платформд хэдэн бүтээл байршаад байна вэ?

-“Esan”-д одоогоор 30 мянга орчим оюуны өмчийн эрхтэй бүтээлүүд байршаад байна. Мөн 20 гаруй их дээд сургууль, 980 зохиолч нэгдсэн.

-“Esan” үндэсний цахим сан нь Европын цахим сангуудын ашигладаг “Digital rights management”-ийг ашиглан оюуны өмчийг хамгаалдаг гэсэн. Энэ талаар дэлгэрэнгүй тайлбарлаж өгөхгүй юу?

-Тийм ээ, бид DRM системчилсэн хамгаалалтыг “Esan”-д ашигладаг. Үүнийг дэлхийн бүх томоохон их дээд сургуулиуд, эрдэм шинжилгээний байгууллагууд, номын сангууд ашиглаж байгаа. Бид эхэндээ энэ программыг худалдаж авч ашигладаг байсан бол одоо манай технологийн баг тус системийн хөгжүүлэгч баг болоод хамтарч ажиллаж байна.

-Дэлхийн хаанаас ч түлхүүр үгээр хайлт хийж санд байршсан бүтээлийг ашиглах боломжтой гэсэн. Хайлтын системийн онцлог нь юу вэ?

-Манай платформ агуулгаас хайлт хийдэг ухаалаг хайлтын системтэй. Түлхүүр үгээр хайлт хийхэд “Таны хайсан энэ үг энэ бүтээлийн тэд дэх мөрөнд, тэддүгээр хуудсанд байна” гээд гаргаад ирдэг. Тиймээс маш хурдан хугацаанд хүссэн мэдээллээ олох боломжтой. Үүнээс гадна хайсан мэдээллээ олоод, дээр нь тэмдэглэл бичиж үлдээх, тэрийгээ эргээд ашиглах боломжтой.

-Монголд одоогоор танайх шиг хайлтын системтэй байгууллага байна уу?

-Байхгүй гэж бардам хэлж чадна. Архивын газруудыг манай системийг ашиглаасай гэж хүсч байна. Архивын ажилтнууд, ард иргэдийн 3-4 хоногийн хөдөлмөрийг 1-2 минутад шийдэх боломжтой байна шүү дээ.

-Манай улс ер нь боловсролын чанараараа дэлхийд хаана явна вэ?

-Манай улсын боловсрол эзэмших байдлыг харахад ЕБС төгсөгчдийн дийлэнх хувь нь их дээд сургуульд элсэн суралцдаг. Гэвч Дэлхийн Өрсөлдөх Чадварын Төвөөс эрхлэн гаргадаг Дэлхийн авьяас, ур чадварын тайланд дурдсанаар Монгол Улсын их, дээд сургуулиуд боловсролын чанараараа тогтмол сүүл мушгиж байна.

-Боловсрол бол бүх цаг үед хэзээ ч дуусашгүй баялаг байдаг. Энэ баялгийг технологийн дэвшил ашиглан илүү хүртээмжтэй, үнэ цэнэтэй болгоход “Esan” төслийн оруулах хувь нэмэр юу байх вэ?

-Бидний хувьд боловсролын реформ зэрэг томоохон асуудал хөндөөгүй гэдгийг энд онцлох хэрэгтэй. Бид боловсролын салбарын чанарыг сайжруулахад ашиглах хэрэгслүүдийг л бий болгохыг зорьсон. Өөрөөр хэлбэл, манай цахим сан нь мэдээллүүдийг нэгтгэж, мэдээллийг хайж олж, ашиглахад хялбар болгосноор монгол хүн бүрт мэдлэг, мэдээллийг тэгш хүртээмжтэйгээр түгээх боломжуудыг бүрдүүлэхэд чиглэгдсэн.

Хуулбар шалгуурын систем нь бусдын бүтээлийг зөвшөөрөлгүй ашиглах явдлыг зогсоож, оюутан судлаачдын бүтээлч хандлагыг нэмэгдүүлэх, судалгааны болон эрдмийн ажлыг чанаржуулах, эш татах функц нь бүтээлийн үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх, эш татах соёлыг төлөвшүүлэхэд чиглэсэн хэрэгслүүд юм.

Улсын маань хөгжлийн үндсэн тулгуур болсон хүүхэд залуус харьяалал, цаг хугацаа, орон зайд баригдалгүйгээр өөрсдийнхөө мэдлэг мэдээллийг тэлэх, бие даан суралцах боломжоор тэгш хангагдах, нөгөө талаараа эрдэмтэн, багш, судлаач, оюуны бүтээл туурвигчид мэдлэгээ капитал болгон хувиргах энэ үйл явцад хувь нэмэр оруулах нь бидний ажлын гол зорилго, үнэт зүйл гэж харж байгаа.

-Боловсрол медиа экспогийн хамтран зохион байгуулагчаар та бүхэн хоёр дахь жилдээ ажиллаж байгаа. Яагаад хамтрах болсон бэ?

-Боловсрол медиа экспогоос цэцэрлэг, ЕБС, их дээд сургуулиудтай танилцаж, зөв сонголтоо хийх боломж бүрдэж байгаа. Манай “Esan”-гийн хувьд ч гэсэн орон зай цаг хугацаанаас хамааралгүй, зохиогчийн эрхийн зөвшөөрөлтэйгээр эх сурвалж бүхий мэдлэг мэдээллийг түгээхийг эрхэмлэн ажилладаг. Энэ ч утгаараа бидний зорилго нэгдмэл байсан учраас хамтран ажиллаж, нэг нэгнийгээ дэмждэг.

-Хамтран ажиллаж байгаа хувь зохиолч, эрдэмтэд, судлаачдад “Esan” ямар давуу тал, боломжуудыг олгодог вэ?

-Бид 2022 оны хоёрдугаар сарын 23-нд Монгол дахь оюуны өмчийн анхны зуучлагч компани болж, Оюуны өмчийн газраас гэрчилгээгээ гардан авсан. Эрх бүхий байгууллагын албан ёсны эрхтэйгээр оюуны бүтээлийг бусдад хүргэснээр хувь зохиолч, эрдэмтэн судлаачдын бүтээлийг хамгаалах, тэдний зөвшөөрөлгүйгээр бүтээлийг нь ашиглах, хуулбарлах, бусдад дамжуулах үйлдлүүдийг хаахаас гадна бүтээлийг үнэлэх, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах боломжийг олгож байгаа. Өөрөөр хэлбэл, манайд хандсан эрдэмтэн судлаач, зохиолчид хэвлэлийн болон маркетингийн зардал гаргалгүйгээр бүтээлээ илүү олон хүнд хүргэх, бүтээлийнхээ үнийг тогтоох, уншигдсан тоо, хандалтын түүх, орлогын мэдээлэл зэргийг шууд хянах боломжтой. Түүнчлэн олон улсад бүтээлээс эш татсан байдал нь эрдэмтэн судлаачдыг үнэлэх чухал үзүүлэлт байдаг. Тийм учраас “Исан”-гийн тусламжтайгаар бүтээлийнхээ үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх, дотоод гадаадын зах зээлд танигдах боломж нээлттэй байна.

-“Esan”-тай хамтарч ажиллая гэвэл хэрхэн хамтарч ажиллах вэ?

-Бидэнтэй хамтарч ажиллахыг хүсвэл https://www.esan.mn/ хуудсаар зочилж, маягт бөглөж болно. Эсвэл 7000 0892 утсаар холбогдож хамтран ажиллах болон сонирхсон бусад мэдээллүүдээ авах боломжтой.

-Ярилцсанд баярлалаа. Танд өөр нэмж хэлэх зүйл байна уу?

-Хэн том, хүчирхэг нь биш хэн хурдтай нь илүү амжилт гаргах технологийн эрин зуунд бид амьдарч байна. Энэ түүхэн боломж, хөгжлийн хурдасгуурыг цаг алдалгүй ашиглах нь та бидний амьдралын чанарыг сайжруулахад асар их ач холбогдолтой. Ийм учраас хүн бүр Исанд нэгдээрэй, хүсэл зорилгынхоо төлөө хамтдаа хичээцгээе гэж хэлмээр байна.