ЕБС-ийн сурагчдыг дүн, оноогоор нь эрэмбэлж, хэмжээт оноонд хүрээгүй хүүхдүүдийг сургуулиас хасдаг явдал манайд бүр нутагшсан. Энэ нь эрх зүйн хүрээнд хууль бус үйлдэл бөгөөд хүүхдийн суралцах эрхэнд халдаж буй хэрэг юм. Бид энэ талаар Өмгөөлөгч Г.Бат-Отгонтой ярилцлаа.
-Энэ жилийн тухайд 50 орчим мянган хүүхэд есдүгээр анги төгсөж байгаа. Тэдгээрийн 10-12 мянга нь улаан шугамаар хасагдахаар байна гэх албан бус тоо бий. Нийт төгсөгчдийн дөрөвний нэг нь сургуулиасаа хасагдана гэдэг бага тоо биш. Харин өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд Ковид19 халдвартай холбоотойгоор “Улаан шугам” татаагүй гэдгийг ЕБС-ийн багш нар мэдээлж байсан.
-Есдүгээр ангийн хүүхдийг сурлагын чанар, хичээлүүдийн дүнгээр нь жагсааж, сургуулиас хасах нь хууль бус гэдгийг та мэдэгдсэн байсан. Энэ талаар дэлгэрүүлэхгүй юу?
-Боловсролын тухай хуулийн 6.2, 6.3 зүйлд “Төрөөс суурь боловсролыг үнэгүй олгох үүрэгтэй” гэсэн агуулга бүхий заалт бий. Суурь боловсрол гэдэг нь есдүгээр анги хүртэлх боловсролын хэлж байгаа юм. Тэгэхээр хүүхдүүд есдүгээр анги заавал төгсөх үүрэг хүлээж байгаа юм. Харин түүнээс цааш сурах эсэхийг нь хүүхэд өөрөө бус сургуулийн захирал, захиргаа шийдэх эрхтэй гэж муйхраар ойлгоод хүүхдүүдийг сургуулиас нь хасаж байна. Сургуулийн захиргаа сахилга хариуцлага алдсан хүүхдийг сургуулиас хасах эрхтэй. Харин хүүхдүүдийн шалгалтын оноогоор нь жагсааж, хомроглон хасах эрхгүй. Учир нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд “Иргэн бүр сурч боловсрох эрхтэй” гэж заасан байдаг. Түүнчлэн Боловсролын багц хуульд “Улаан шугам” татах тухай хуулийн заалт байдаггүй.
-Сургуулиуд хичээлийн шинэ жил эхлэхтэй зэрэг хүүхэд, эцэг эхтэй гурвалсан гэрээ байгуулдаг юм билээ. Гэрээнд “Улаан шугам” татаж, сургуулиас хасна гэсэн заалт оруулдаг бөгөөд эцэг, эхчүүдийг гарын үсэг зурахыг шаарддаг. Хэрэв зурахгүй бол хүүхэд нь сурахгүй гэсэн зарчмаар ажилладаг талаарх мэдээлэл манай редакцид ирсэн. Ингэж гэрээ хийх нь хууль бус болов уу?
-Гэрээ гэдэг тэгш эрхийн зарчим дээр хийгдэх учиртай. Гэвч манайд шаардлагын зарчмаар хэрэгждэг. Товчхондоо, сургууль гэрээгээ бичиж, боловсруулаад, эцэг эхийг гарын үсэг зурахыг шаарддаг. Гэрээнд гарын үсэг зурахаас өмнө талууд зүйл, заалттай нь танилцаад, зарим зүйл заалтыг нь өөрчилж болно. Гэтэл манайд энэ сонгодог утгаараа хэрэгждэггүй. Түүнчлэн сургуулиудад хуулийн зөвлөх байдаггүй. Боловсролын салбараар мэргэшсэн хуулийн мэргэжилтэн ч цөөн. Тиймээс гэрээг сургуулийн захирал өөрийн үзэмжээрээ л боловсруулдаг. Нэгдсэн, нэг стандарт байдаггүй учир сургууль бүхэн өөрсдийн дураар гэрээ байгуулж байна.
-Сургуулиудад хуулийн зөвлөх байдаггүй. Боловсролын салбараар мэргэшсэн хуулийн мэргэжилтэн ч цөөн байдаг гэсэн агуулгыг дэлгэрүүлмээр санагдлаа?
-Боловсролын салбар асар өргөн хүрээтэй. Бага дунд боловсрол, суурь боловсрол, СӨБ, хүүхдийн аюулгүй байдаг гэх мэт маш олон харилцааг зохицуулдаг. Тиймээс энэ чиглэлээр мэргэшээд, мэдээд явах хуульч өмгөөлөгч тийм ч олон байдаггүй.
-“Улаан шугам” татах нь хууль бус гэдгийг илэрхийлээд, ийм асуудалд орсон хүүхдүүдийг үнэ төлбөргүй өмгөөлнө гэдгээ илэрхийлсэн байсан. Түүнээс хойш хэчнээн хүүхэд холбогдсон бэ?
-Над руу 40 орчим эцэг эх, хүүхэд холбогдсон. Тэдний олонх нь “Улаан шугам татаад, сургуулиас хасах гээд байна. Би суралцмаар байна. Сургуулиас хөөгдөнө гэхээс айж байна” гэх зэргээр их холбогдсон. Мөн орон нутгаас олон хүүхэд холбоо барьсан. Хотын сургуулийн сурагчид өөр сургуульд шилжин суралцах боломжтой байдаг. Харин орон нутагт асуудал бүр хүнд байна. Сумдад ганц, нэг сургууль байдаг. Тэндээсээ хасагдчихаар төрсөн сум, гэрээсээ явахаас өөрцгүйд хүрдэг. Тиймээс “Улаан шугам” гэдэг нэг хүүхдийн асуудал бус. Нэг гэр бүлийн бэрхшээл болж байна.
-Өсвөр насны хүүхдүүдийн сурлагын эрэмбээр нь “цоллож” сургуулиас хасах нь сэтгэл зүйд нь хүнд цохилт болдог байх. Улмаар гэмт хэргийн субект болох, гэмт хэрэг үйлдэх эрсдэл нэмэгддэг болов уу?
-Сургуулиасаа хасагдсан хүүхдүүд гэмт хэргийн субект болох эрсдэлтэй. Тэр битгий хэл амиа хорлох, өөрийгөө гэмтээхийг ч үгүйсгэхгүй. Сургуулиас улаан шугамаар хасагдсан шалтгаанаар амиа хорлосон тохиолдолд сургуулийн захирал хариуцлага хүлээж таарна. Түүнчлэн хүүхдүүдийн нэр, регистрийн олон нийтийн сүлжээнд байршуулаад, сурлагын дүн оноог нь жагсааж зарлах нь нийгмээс гадуурхаж буйтай агаар нэг. Мөн хүүхдүүдийн регистрийн дугаарыг нийгмийн сүлжээнд байршуулах нь Хувь хүний нууцийн тухай хуулийг зөвчиж буй хэрэг. Мөн манай улсын эрүүгийн хуулинд зааснаар 14 наснаас эрүүгийн хариуцлага хүлээж эхэлдэг бөгөөд судалгаагаар бага дунд боловсролтой иргэдийн үйлдсэн гэмт хэрэг нийт гэмт хэргийн нилээдгүй хувийг эзэлдэг. Өөрөөр хэлбэл, гэмт хэрэг боловсролын түвшин хоёр харилцан хамааралтай байгаа юм.
-Уг нь 2020 онд “Улаан шугам” татах журмыг цуцалсан юм билээ. Гэхдээ хэрэгжилт хангалтгүй байх шиг анзаарагдсан?
-2006 оны Улаан шугам татах тухай тушаалыг 2020 онд хүчингүй. болгосон. Тухайн үед БШУ-ны сайдын А/201 тоот тушаал гарч хүсэлт гаргасан хүүхэд бүрийг анги дэвшүүлэн суралцуулахыг сургуулийн захиралуудад үүрэг болгосон байдаг. Гэхдээ энэ тушаалыг олон нийт төдийлөн мэддэггүй. Харин энэ асуудал өндрөө авсны дараа холбогдох яамнаас дээрх тушаалыг олон нийтийн сүлжээнд байршуулсан. Хуульчид, боловсролын салбар, сэтгэл зүйчдийн хамтран дээрх журмыг хэрэгжилтийг хангах хүсэлтийг БШУ-ны сайд Л.Энх-Амгаланд хүргүүлсэн. Бидний хүсэлтийг хүлээж авсан гэж ойлгож байгаа.
-Судлаад үзэхээр зөвхөн улсын сургууль нь дүн, онооны хэмжээсээр хүүхдүүдийг сургуулиас хасдаг юм билээ. Хувийн сургуулиудыг энэ төрлийн арга хэмжээ авдаггүй гэж ойлгосон?
-Хувийн сургууль улаан шугам татдаггүй. Зөвхөн улсын сургуулиуд улаан шугам татдаг нэг талаараа ялгаварлан гадуурхалт гэж үзэж болно. Энэ нь хүүхдийн эрхийн ноцтой зөрчил юм. Боловсролын талаар алагчлахтай тэмцэх конвенцийн 28 дугаар зүйлд “Хүүхдийн сурч боловсрох эрхийг хүлээн зөвшөөрч, хүн бүр чадвартаа түшиглэн боловсрол эзэмших бололцоог шаардлагатай бүх арга замаар хангах” үүрэгтэй гэж заасан байдаг. Манай тогтолцооны нийтлэг алдаа нь хүүхэдтэй холбоотой шийдвэр гаргахад хүүхдийг оролцуулж дуу хоолойг нь сонсох явдал их дутмаг байна.